Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο «γκριζάρει» την αποτελεσματικότητα του Ταμείου Ανάκαμψης για το κλίμα -Τι διαπίστωσε για την Ελλάδα

Βασικός πυλώνας του Ταμείου Ανάκαμψης ήταν και παραμένει η αποκαλούμενη “πράσινη” μετάβαση, η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης, η απορρόφηση των κραδασμών της ενεργειακής κρίσης που ανέδειξε τα “κενά” της ενεργειακής ασφάλειας και αυτάρκειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Είναι, όμως, έτσι;    

Τον Φεβρουάριο του 2024 το Ταμείο είχε διαθέσιμα 648 δισεκατομμύρια ευρώ και τα κράτη- μέλη έπρεπε να διαθέσουν τουλάχιστον το 37% των εθνικών τους κονδυλίων υπέρ της δράσης για το κλίμα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αυτή η τιμή-στόχος είχε ήδη επιτευχθεί στο στάδιο του σχεδιασμού, φτάνοντας το 42,5%.    Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο πέρασε από “κόσκινο” τα εθνικά σχέδια για να αξιολογήσει κατά πόσο εξυπηρετούν πράγματι το πλάνο της “πράσινης” μετάβασης, την πρόοδο υλοποίησης και την αποτελεσματικότητα τους. Τι εντόπισε;

• αδυναμίες στον σχεδιασμό τόσο του πλαισίου του Ταμείου Ανάκαμψης όσο και των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στα ελεγχθέντα κράτη- μέλη 
• ασυνέπειες στην υλοποίηση των μέτρων που σχετίζονται με την “πράσινη” μετάβαση και τους κλιματικούς στόχους. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε ότι η παρακολούθηση των δαπανών για το κλίμα εμπεριέχει υψηλό βαθμό προσεγγιστικών υπολογισμών και ότι ορισμένοι συντελεστές οδηγούσαν σε πιθανές υπερεκτιμήσεις 
• όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο η υλοποίηση των μέτρων του Ταμείου συμβάλλει στην πράσινη μετάβαση, κρίθηκαν είναι ανεπαρκείς 
• δεν αξιολογείται η συμβολή στην επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ και των σχετικών τιμών-στόχου, καθώς κάτι τέτοιο δεν απαιτείται από τη νομοθεσία 
• τα στοιχεία που παρουσιάζονται σχετικά με τις κλιματικές δαπάνες και την “πράσινη” μετάβαση δεν αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος και τα πραγματικά αποτελέσματα, περιορίζοντας τη χρησιμότητά τους για τους ενδιαφερόμενους. 

Τα ευρήματα για την Ελλάδα    

Για να καταλήξει στα συμπεράσματα του, το ΕΕΣ επέλεξε τέσσερα κράτη: την Κροατία, τη Σλοβακία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα. Συνεπώς η σχετική Έκθεση αποκτά αυτομάτως ελληνικό ενδιαφέρον.    

Πρώτη γενική διαπίστωση: Τα ορόσημα και οι τιμές-στόχος δεν καλύπτουν όλα τα υπομέτρα που σχετίζονται με το κλίμα. Στην Ελλάδα, ένα μέτρο που αφορά επιχειρηματικά πάρκα διαιρέθηκε σε υπομέτρα για επενδύσεις στην ηλιακή ενέργεια, τη διαχείριση των υδάτων, τη συλλογή λυμάτων κ.λπ. Το τελικό ορόσημο για την ολοκλήρωση της κατασκευής του συνόλου των επιλεγέντων έργων δεν αναφέρει κανένα από τα εν λόγω υπομέτρα.   

Δεύτερη διαπίστωση: Από την ανάλυσή σχετικά με την αξιολόγηση της συμμόρφωσης με την αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης που διενεργήθηκε για τα 24 μέτρα του δείγματος προέκυψε ότι η σχετική καθοδήγηση είχε ως αποτέλεσμα διαφορετικό τρόπο εφαρμογής της από τα τέσσερα κράτη- μέλη. Για παράδειγμα, η Κροατία διενήργησε ουσιαστική αξιολόγηση και των έξι μέτρων που επιλέξαμε ως προς τη μη πρόκληση σημαντικής βλάβης, ενώ η Ελλάδα επέλεξε την απλουστευμένη προσέγγιση, ακόμη και για μέτρα που ενέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να επηρεάσουν έναν ή περισσότερους από τους στόχους της αρχής, η οποία έγινε δεκτή από την Επιτροπή.    

Η Έκθεση συμπεριλαμβάνει και ειδικό πλαίσιο για τα μέτρα, που δεν είναι τόσο “πράσινα” όσο εμφανίζονται. Στην Ελλάδα, ένα μέτρο αποσκοπεί στην κατασκευή νέου υδροηλεκτρικού σταθμού αντλησιοταμίευσης. Το εν λόγω είδος αποθήκευσης ενέργειας έχει το μεγαλύτερο εύρος ισχύος και τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σε σύγκριση με τους συσσωρευτές και τα συστήματα αποθήκευσης υδρογόνου. Όμως, είναι λιγότερο περιβαλλοντικά βιώσιμο καθώς συμβάλλει στην απώλεια υδρόβιας βιοποικιλότητας. Διαπιστώθηκε ότι η δυνητική βλάβη στη βιοποικιλότητα δεν αξιολογήθηκε για το εν λόγω μέτρο και δεν προσδιορίστηκαν μέτρα μετριασμού.   

“Αγκάθι” χαρακτηρίζεται και η χαμηλή αποδοχή μέτρων για το κλίμα. Στην Ελλάδα, ένα μέτρο για την ηλεκτροκίνηση, που αποσκοπούσε στη χρηματοδότηση σημείων φόρτισης, είχε λάβει, έως τον Ιανουάριο του 2024, μόνον 171 αιτήσεις. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει το 2,7 % της τελικής τιμής στόχου, γεγονός που καταδεικνύει το χαμηλό ενδιαφέρον των τελικών αποδεκτών για συμμετοχή στη δράση. Ομοίως, μόνον το 6 % του προβλεφθέντος αριθμού ταξί αντικαθίσταται από ηλεκτρικά οχήματα. Προκειμένου να αυξηθεί το ενδιαφέρον για το μέτρο, οι εθνικές Αρχές αύξησαν τη στήριξη για την αντικατάσταση των παλαιών ταξί και παρέτειναν την προθεσμία υποβολής αιτήσεων από τους δικαιούχους. 

Η Έκθεση συμπεριλαμβάνει και ειδικό πλαίσιο για τα μέτρα, που δεν είναι τόσο “πράσινα” όσο εμφανίζονται. Στην Ελλάδα, ένα μέτρο αποσκοπεί στην κατασκευή νέου υδροηλεκτρικού σταθμού αντλησιοταμίευσης. Το εν λόγω είδος αποθήκευσης ενέργειας έχει το μεγαλύτερο εύρος ισχύος και τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σε σύγκριση με τους συσσωρευτές και τα συστήματα αποθήκευσης υδρογόνου.

Όμως, είναι λιγότερο περιβαλλοντικά βιώσιμο καθώς συμβάλλει στην απώλεια υδρόβιας βιοποικιλότητας. Διαπιστώθηκε ότι η δυνητική βλάβη στη βιοποικιλότητα δεν αξιολογήθηκε για το εν λόγω μέτρο και δεν προσδιορίστηκαν μέτρα μετριασμού.    “Αγκάθι” χαρακτηρίζεται και η χαμηλή αποδοχή μέτρων για το κλίμα. Στην Ελλάδα, ένα μέτρο για την ηλεκτροκίνηση, που αποσκοπούσε στη χρηματοδότηση σημείων φόρτισης, είχε λάβει, έως τον Ιανουάριο του 2024, μόνον 171 αιτήσεις.

Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει το 2,7 % της τελικής τιμής στόχου, γεγονός που καταδεικνύει το χαμηλό ενδιαφέρον των τελικών αποδεκτών για συμμετοχή στη δράση. Ομοίως, μόνον το 6 % του προβλεφθέντος αριθμού ταξί αντικαθίσταται από ηλεκτρικά οχήματα. Προκειμένου να αυξηθεί το ενδιαφέρον για το μέτρο, οι εθνικές Αρχές αύξησαν τη στήριξη για την αντικατάσταση των παλαιών ταξί και παρέτειναν την προθεσμία υποβολής αιτήσεων από τους δικαιούχους.