Γόρδιος δεσμός για το μεγαλύτερο δημόσιο έργο
Ένα νομικό «γόρδιο δεσμό» άνευ προηγουμένου, ο οποίος απειλεί να τινάξει στον αέρα το διαγωνισμό για το μεγαλύτερο δημόσιο έργο των επόμενων ετών, την κατασκευή του πρώτου τμήματος της γραμμής 4 του μετρό, καλείται να λύσει η κυβέρνηση.
Το μέλλον του διαγωνισμού για το έργο με προϋπολογισμό άνω του 1,8 δισ. ευρώ είναι αμφίβολο, δεδομένου πως έχουν κατατεθεί τρεις προσφυγές από ισάριθμες εταιρείες στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Οι βάσεις για το πρωτόγνωρο δικαστικό κουβάρι – όπως το χαρακτηρίζουν έμπειροι νομικοί – μπήκαν με δύο αποφάσεις. Η πρώτη ελήφθη από την Επιτροπή Ανταγωνισμού το καλοκαίρι του 2017, η οποία επέβαλε πρόστιμα ρεκόρ ύψους 80 εκατομμυρίων ευρώ στις τέσσερις από τις πέντε μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες της χώρας (ΑΚΤΩΡ, ΤΕΡΝΑ, ΑΒΑΞ, Intrakat).
Το πρόστιμο αφορούσε σε πρακτικές νόθευσης διαγωνισμών δημοσίων έργων. Οι τέσσερις εταιρείες συμμετείχαν οικειοθελώς σε διαδικασία διευθέτησης με την Επιτροπή Ανταγωνισμού και πλήρωσαν τα πρόστιμα, προκειμένου να μπορούν να συνεχίσουν να διεκδικούν δημόσια έργα απρόσκοπτα.
Ωστόσο, λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 2018 μία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου δημιούργησε νέα δεδομένα. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι οι εταιρείες που συμμετείχαν σε ενέργειες στρέβλωσης του ανταγωνισμού, είναι δυνατό να αποκλείονται από διαγωνισμούς δημοσίων έργων για διάστημα τριών ετών.
Όπως μάλιστα απεφάνθη το δικαστήριο, η περίοδος του αποκλεισμού θα υπολογίζεται με βάση την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης, είτε του δικαστηρίου είτε της Επιτροπής Ανταγωνισμού, και όχι με βάση την ημερομηνία τέλεσης του αδικήματος.
Τα νέα δεδομένα που διαμορφώθηκαν με τις αποφάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού και κυρίως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για την κατάθεση προσφυγών, οι οποίες αφορούν σχεδόν στο σύνολο των μεγάλων δημοσίων έργων.
Σε ό,τι αφορά τη γραμμή 4, η αρχή έγινε με προσφυγή της ΜΕΤΚΑ του ομίλου Μυτιληναίος στο ΣτΕ. Η ΜΕΤΚΑ ζητάει την ακύρωση απόφασης της Αττικό Μετρό με την οποία αποκλείστηκε από το διαγωνισμό για λόγους τεχνικής επάρκειας. Η εταιρεία του ομίλου Μυτιληναίος ζητάει επίσης τον αποκλεισμό των υπόλοιπων σχημάτων που προχώρησαν στη δεύτερη φάση του διαγωνισμού, λόγω της συμμετοχής τους στο καρτέλ των δημοσίων έργων.
Εκτός από τη ΜΕΤΚΑ, στο ΣτΕ έχει προσφύγει και το σχήμα ΤΕΡΝΑ – Vinci – Siemens, ζητώντας την ακύρωση του διαγωνισμού παρά το γεγονός ότι επέλεξε να μην υποβάλει οικονομική προσφορά.
Η κοινοπραξία των τριών εταιρειών αποφάσισε να αποσυρθεί από το διαγωνισμό, με το σκεπτικό ότι είναι πιθανό να ακυρωθεί λόγω δικαστικών εκκρεμοτήτων. Ως εκ τούτου, δε θα προστατευόταν η εμπιστευτικότητα της προσφοράς του.
Καθοριστικό ρόλο στην απόφαση του σχήματος να προσφύγει στο ΣτΕ έπαιξε το γεγονός ότι η Αττικό Μετρό δεν απέρριψε τη δυνατότητα άσκησης ένδικων μέσων.
Στην εκδίκαση των προσφυγών της ΤΕΡΝΑ και της ΜΕΤΚΑ αναμένεται να υποβάλουν τις απόψεις τους τόσο η Αττικό Μετρό, ως αναθέτουσα αρχή, όσο και οι δύο κοινοπραξίες ΑΒΑΞ – Ghella – Alstom Transport και ΑΚΤΩΡ – Ansaldo – Hitachi Rail Italy, οι οποίες συνεχίζουν στο διαγωνισμό και έχουν έννομο συμφέρον.
Η συζήτηση των προσφυγών ωστόσο, ακόμα και εκείνη της ΜΕΤΚΑ που επρόκειτο να εκδικαστεί εντός Οκτωβρίου, ενδέχεται να καθυστερήσει. Και αυτό, διότι το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο έχει στείλει προδικαστικό ερώτημα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, μετά από προσφυγή που κατατέθηκε για το διαγωνισμό που αφορά στον ορισμό τεχνικού συμβούλου στο έργο.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καλείται να στείλει στο ΣτΕ εμπεριστατωμένη γνώμη για το εάν ένα σχήμα που συμμετείχε έως το τελικό στάδιο ενός διαγωνισμού, έχει δικαίωμα να προσβάλει νομικά τη διαδικασία.
Οι απόψεις διίστανται για το κατά πόσο το ΣτΕ μπορεί να συζητήσει τις προσφυγές της ΤΕΡΝΑ και της ΜΕΤΚΑ, προτού λάβει την εισήγηση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο σύνθετη μετά την πρόσφατη δικαίωση από το ΣτΕ της ΜΕΤΚΑ, η οποία κατέθεσε ασφαλιστικά μέτρα κατά της ΑΚΤΩΡ για το σιδηροδρομικό έργο της ηλεκτροκίνησης στο τμήμα Κιάτο – Ροδοδάφνη.
Η ΜΕΤΚΑ διατείνεται ότι η ΑΚΤΩΡ ήταν υποχρεωμένη να δηλώσει από την αρχή του διαγωνισμού ότι είχε εμπλακεί στο καρτέλ των εργολάβων, στο σχετικό ερώτημα που καλούνται να απαντήσουν όλοι οι υποψήφιοι.
Ωστόσο, ο διαγωνισμός ξεκίνησε πριν εκδοθεί η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία εταιρείες που έχουν εμπλακεί σε πρακτικές στρέβλωσης ανταγωνισμού μπορούν να διεκδικούν δημόσια έργα, εφόσον αποδείξουν ότι έχουν λάβει μέτρα αυτοκάθαρσης. Ως εκ τούτου, η ΑΚΤΩΡ θεωρώντας ότι το θέμα έχει κλείσει μετά την υπαγωγή της στη διαδικασία διευθέτησης με την Επιτροπή Ανταγωνισμού, είχε δώσει αρνητική απάντηση στο σχετικό ερώτημα.
Οι νομικές επιπλοκές καθιστούν εξαιρετικά αβέβαιο το μέλλον του διαγωνισμού για τη γραμμή 4, ενώ ενδέχεται να επηρεάσουν και τα υπόλοιπα μεγάλα δημόσια έργα.
Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι αποτελεί μονόδρομο η ακύρωση και η προκήρυξη του διαγωνισμού από την αρχή, δεδομένου ότι σε αυτή την περίπτωση δε θα έχει καμία ουσία η συζήτηση των προσφυγών.
Διαφορετική προσέγγιση έχουν άλλες πηγές με γνώση της υπόθεσης, οι οποίες υποστηρίζουν ότι ο διαγωνισμός μπορεί να συνεχιστεί εφόσον το ΣτΕ απορρίψει τη διπλή προσφυγή της ΜΕΤΚΑ.
Για να σταματήσουν οι απανωτές προσφυγές στους διαγωνισμούς δημοσίων έργων η κυβέρνηση προτίθεται να αναλάβει νομοθετική πρωτοβουλία.
Σύμφωνα με πληροφορίες, μένει να οριστικοποιηθεί το περιεχόμενο της ρύθμισης με το οποίο θα διευθετούνται διοικητικά και τυχόν ποινικά ζητήματα. Κατά τις ίδιες πηγές, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στο εσωτερικό της κυβέρνησης για το ενδεχόμενο απαλλαγής στελεχών κατασκευαστικών ομίλων από τυχόν ποινικές ευθύνες, τα οποία ενεπλάκησαν στο καρτέλ.
Η απόφαση για το τελικό περιεχόμενο της ρύθμισης θα ληφθεί από το Μέγαρο Μαξίμου. Για το θέμα αυτό αναμένεται να πραγματοποιηθεί τουλάχιστον μία σύσκεψη με τη συμμετοχή, μεταξύ άλλων, του υπουργού Επικρατείας, Γιώργου Γεραπετρίτη και του υπουργού Υποδομών, Κώστα Καραμανλή.