Ανάλυση: Είναι το TikTok τόσο μεγάλη απειλή για τη Δύση; Τι υποστηρίζει η πλατφόρμα, τι δείχνει έρευνα

Η Κίνα περνάει στην αντεπίθεση με αφορμή το νομοσχέδιο που περνάει από το Κογκρέσο και θα μπορούσε να οδηγήσει στην απαγόρευση του TikTok στις ΗΠΑ, χαρακτηρίζοντας το «άδικο».

Πρόκειται για το πιο πρόσφατο επεισόδιο σε μια διαμάχη που κρατάει χρόνια, καθώς οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους για την ασφάλεια της εφαρμογής που ανήκει σε εταιρεία της Κίνας.

Αξιωματούχοι, πολιτικοί και προσωπικό ασφαλείας σε πολλές δυτικές χώρες έχουν λάβει οδηγία να μην εγκαθιστούν την εφαρμογή στα τηλέφωνα εργασίας τους.

Το BBC συγκέντρωσε τις μεγαλύτερες ανησυχίες αλλά και το πώς απαντάει το ίδιο το TikTok σε αυτές.

1. Το TikTok συλλέγει έναν «υπερβολικό» όγκο δεδομένων

Από την πλευρά του το TikTok υποστηρίζει ότι η συλλογή δεδομένων από την εφαρμογή είναι «στην ίδια κατεύθυνση με τις πρακτικές του ολόκληρου του κλάδου».

Οι επικριτές του TikTok το κατηγορούν ότι συλλέγει μεγάλες ποσότητες δεδομένων. Μια έκθεση κυβερνοασφάλειας που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022 από ερευνητές της Internet 2.0, μιας αυστραλιανής εταιρείας, αναφέρεται συχνά ως απόδειξη αυτών των ισχυρισμών.

Οι ερευνητές μελέτησαν τον πηγαίο κώδικα της εφαρμογής και ανέφεραν ότι πραγματοποιεί «υπερβολική συλλογή δεδομένων των χρηστών». Σύμφωνα με τους ίδιους ανάμεσα στα δεδομένα που συλλέγει το TikTok βρίσκεται η τοποθεσία, ποια συσκευή χρησιμοποιεί ένας χρήστης αλλά και ποιες άλλες εφαρμογές έχει εγκαταστημένες. Ωστόσο μια άλλη παρόμοια έρευνα από το Citizen Lab έδειξε ότι το TikTok συλλέγει δεδομένα παρόμοια με αυτά των άλλων μεγάλων Social Media.

Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και η έκθεση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια που ανέφερε ότι «τα περισσότερα κοινωνικά δίκτυα και εφαρμογές για τα κινητά κάνουν τα ίδια πράγματα».

2. Η Κινεζική κυβέρνηση χρησιμοποιεί το TikTok για να κατασκοπεύει τους χρήστες

Το TikTok αναφέρει ότι η εφαρμογή είναι πλήρως ανεξάρτητη και «δεν παράσχει δεδομένα χρηστών στην κινεζική κυβέρνηση, ούτε θα το κάναμε αν μας είχε ζητηθεί».

Μπορεί να προκαλεί την έντονη αντίδραση όσων υπερασπίζονται την ιδιωτικότητα, αλλά οι περισσότεροι χρήστες έχουν δεχτεί ότι η ενασχόληση τους με τα Social Media είναι αυτόματα και συναίνεση για την παραχώρηση μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων.

Οι πλατφόρμες παρέχουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν και οι χρήστες «πληρώνουν» με τα δεδομένα τους. Στη συνέχεια τα κοινωνικά δίκτυα χρησιμοποιούν αυτά τα δεδομένα που έχουν συλλέξει προκειμένου να ενισχύσουν τα έσοδα από τις διαφημιστικές τους επιχειρήσεις.

Ένας από τα μεγαλύτερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει το TikTok είναι ότι ανήκει στον τεχνολογικό γίγαντα ByteDance που εδρεύει στο Πεκίνο. Επομένως είναι το μοναδικό mainstream social media το οποίο δεν ανήκει σε εταιρεία των ΗΠΑ. Για παράδειγμα το Facebook, το Instagram και το YouTube συλλέγουν τα ίδια δεδομένα αλλά πέφτουν στα «μαλακά» καθώς ανήκουν σε εταιρείες με έδρα τις ΗΠΑ.

Το 2020 ο Ντόναλντ Τραμπ ισχυρίστηκε ότι η συλλογή δεδομένων του TikTok θα μπορούσε να επιτρέψει στην Κίνα να «παρακολουθεί τις τοποθεσίες ομοσπονδιακών υπαλλήλων και εργολάβων, να δημιουργεί φακέλους με πληροφορίες για εκβιασμό και εταιρική κατασκοπία».

Για την ώρα, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παραπάνω είναι θεωρητικά ένας κίνδυνος που ενισχύεται από ένα ασαφές κείμενο ενός νόμου της Κίνας που ψηφίστηκε το 2017. Το άρθρο 7 του εθνικού νόμου περί πληροφοριών ορίζει ότι όλοι οι κινεζικοί οργανισμοί και οι πολίτες θα πρέπει να «υποστηρίζουν, να βοηθούν και να συνεργάζονται» με τις ενέργειες των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας. Το συγκεκριμένο επιχείρημα χρησιμοποιείται συχνά από τους πολέμιους του TikTok και των άλλων εταιρειών από την Κίνα.

Ωστόσο οι ερευνητές από το Ινστιτούτο τεχνολογίας της Τζόρτζια υποστηρίζουν ότι το επιχείρημα στηρίζεται σε συμφραζόμενα και προσθέτουν ότι ο επίμαχος νόμος περιλαμβάνει επίσης διατάξεις που προστατεύουν τα δικαιώματα των χρηστών και των ιδιωτικών εταιρειών.

Από το 2020, τα στελέχη της TikTok έχουν επανειλημμένα προσπαθήσει να καθησυχάσουν τον κόσμο ότι προσωπικό από την Κίνα δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα μη Κινέζων χρηστών. Δυο χρόνια αργότερα η ByteDance παραδέχθηκε ότι αρκετοί από τους υπαλλήλους της με έδρα το Πεκίνο είχαν όντως πρόσβαση στα δεδομένα τουλάχιστον δυο δημοσιογράφων στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο για να εντοπίσουν τις τοποθεσίες τους. Σύμφωνα με την εταιρεία ο λόγος ήταν ότι η εταιρεία ήθελε να ελέγξει αν οι δυο δημοσιογράφοι θα συναντούσαν εργαζόμενους του ήταν ύποπτοι για διαρροή πληροφοριών. Το TikTok ανέφερε ότι οι υπάλληλοι που είχαν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα απολύθηκαν.

Η εταιρεία επιμένει ότι τα δεδομένα των χρηστών δεν έχουν αποθηκευτεί στην Κίνα και παράλληλα κατασκευάζει data center στο Τέξας για τα δεδομένα των Αμερικανών χρηστών. Το ίδιο κάνει και σε διάφορες τοποθεσίες στην Ευρώπη για τους Ευρωπαίους πολίτες.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το TikTok έχει βρεθεί στο στόχαστρο, περισσότερο από κάθε άλλη εφαρμογή. Η ΕΕ έχει προσλάβει μια ανεξάρτητη εταιρεία κυβερνοασφάλειας για να επιβλέπει κάθε χρήση δεδομένων στις ευρωπαϊκές τοποθεσίες. Η TikTok αναφέρει ότι «τα δεδομένα των Ευρωπαίων χρηστών μας διασφαλίζονται σε ένα ειδικά σχεδιασμένο προστατευτικό περιβάλλον και μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά μόνο εγκεκριμένοι υπάλληλοι που υπόκεινται σε αυστηρή ανεξάρτητη εποπτεία».

3. Το TikTok θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο «πλύσης εγκεφάλου»

Το TikTok αναφέρει ότι οι κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητάς του «απαγορεύουν την παραπληροφόρηση που θα μπορούσε να προκαλέσει βλάβη στην κοινότητά μας ή στο ευρύτερο κοινό».

Τον Νοέμβριο του 2022, ο Christopher Wray, διευθυντής του Ομοσπονδιακού Γραφείου ερευνών, δήλωσε στους νομοθέτες των ΗΠΑ: «Η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε να ελέγχει τον αλγόριθμο προτάσεων περιεχομένου, ο οποίος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την επιρροή της μάζας». Το συγκεκριμένο επιχείρημα έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά όλα αυτά τα χρόνια.

Οι παραπάνω ανησυχίες ενισχύονται από αυτά που συμβαίνουν στο Douyin, μια αδερφή εφαρμογή του TikTok που είναι διαθέσιμη μόνο στην Κίνα. Το συγκεκριμένο κοινωνικό δίκτυο έχει δεχτεί πολλές φορές λογοκρισία. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με άλλα social media στην Κίνα, καθώς υπάρχει ειδική ομάδα που «κατεβάζει» περιεχόμενο που κατακρίνει την κυβέρνηση ή μπορεί να προκαλέσει πολιτικές αναταραχές.

Όταν το TikTok άρχισε να ανεβαίνει στις ΗΠΑ υπήρξαν ορισμένες περιπτώσεις λογοκρισίας. Μιας χρήστης είδε τον λογαριασμό της να αναστέλλεται μετά τα σχόλια που έκανε για τη μεταχείριση των μουσουλμάνων στο Πεκίνο. Μετά τις αντιδράσεις, το TikTok ζήτησε συγνώμη και επανέφερε τον λογαριασμό της. Έκτοτε έχουν παρατηρηθεί ελάχιστες περιπτώσεις λογοκρισίας.

Οι ερευνητές του Citizen Lab πραγματοποίησαν μια σύγκριση ανάμεσα στο TikTok και το Douyin και κατάληξαν στο συμπέρασμα ότι το πρώτο δεν έχει ίδια πολιτική στο θέμα της λογοκρισίας. «Η πλατφόρμα δεν επιβάλει προφανή λογοκρισία αναρτήσεων», δήλωσαν οι ερευνητές.

Οι αναλυτές του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια πραγματοποίησαν αναζητήσεις για θέματα όπως η ανεξαρτησία της Ταϊβάν ή αστεία για τον Κινέζο πρωθυπουργό Xi Jinping και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι χρήστες μπορούν εύκολα να βρουν τέτοια βίντεο στην πλατφόρμα.

Ο κίνδυνος είναι περισσότερο θεωρητικός

Το BBC καταλήγει στο συμπέρασμα οι φόβοι που υπάρχουν βασίζονται κυρίως σε θεωρητικές ανησυχίες. Οι επικριτές του TikTok υποστηρίζουν ότι είναι «δούρειος ίππος» που φαντάζει ακίνδυνο αλλά μπορεί να αποδειχθεί ισχυρό όπλο σε περιόδους συγκρούσεων.

Η εφαρμογή έχει ήδη απαγορευτεί στην Ινδία, η οποία έλαβε μέτρα το 2020 κατά του TikTok και άλλων κινεζικών πλατφορμών. Ωστόσο μια απαγόρευση στις ΗΠΑ θα έχει τεράστιο αντίκτυπο για την εταιρεία καθώς συχνά οι σύμμαχοι ακολουθούν το παράδειγμά τους. Αυτό φάνηκε όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγήθηκαν στην προσπάθεια να εφαρμόσουν εμπάργκο στην Huawei, βασιζόμενοι και τότε σε θεωρητικούς φόβους.