ΔΝΤ: Ανάπτυξη 2,5% φέτος και 2% το 2024 – Απαραίτητες οι μεταρρυθμίσεις για την οικονομική εξυγίανση
Οι οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας έχουν βελτιωθεί σημαντικά με το πραγματικό ΑΕΠ να διαμορφώνεται σε επίπεδα προ πανδημίας, καταλήγει στο συμπέρασμα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο μετά την επίσκεψη κλιμακίου του στην Αθήνα.
Οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ αναμένουν ότι η ελληνική οικονομία θα τρέξει με ρυθμό 2,5% φέτος και 2% το 2024, ενώ επισημαίνουν ότι οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να συνεχισθούν στον δρόμο προς την οικονομική εξυγίανση.
Όπως τονίζεται, ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ έχει υποχωρήσει σε προ πανδημίας επίπεδο και οι κίνδυνοι είναι περιορισμένοι εξαιτίας της ευνοϊκής διάρθρωσής του. Το τραπεζικό σύστημα παραμένει ανθεκτικό, ωστόσο, η οικονομία αντιμετωπίζει μακροοικονομικές προκλήσεις εν μέσω της σημαντικής αυστηροποίησης της νομισματικής πολιτικής, του επίμονου πληθωρισμού και της αύξησης των τιμών των ακινήτων.
Οι διαρθρωτικές ανισορροπίες που προκύπτουν από τις χαμηλές αποταμιεύσεις των νοικοκυριών και το ακόμη χαμηλό επίπεδο των επενδύσεων, καθώς και μια διαρθρωτική μετατόπιση από την κλιματική αλλαγή επιβαρύνουν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές της ανάπτυξης.
Η επίτευξη υψηλότερης και πιο «πράσινης» ανάπτυξης και η διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας με παράλληλη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας απαιτεί το σωστό μείγμα πολιτικών με στόχο τη συνέχιση της δημοσιονομικής εξυγίανσης με τρόπο φιλικό προς την ανάπτυξη, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων υπέρ της ανάπτυξης.
1. Η οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε εύρωστη το 2023. Το πραγματικό ΑΕΠ συνέχισε να αυξάνεται με σταθερό ρυθμό το πρώτο εξάμηνο του 2023 κατά 2,5%. Η ιδιωτική κατανάλωση ενισχύθηκε λόγω της αύξησης των πραγματικών μισθών και της σταδιακής μείωσης των υπερβολικών αποταμιεύσεων των νοικοκυριών που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η αύξηση των σταθερών επενδύσεων παρέμεινε ισχυρή λόγω των επενδύσεων από το Next Generation που χρηματοδοτείται από την ΕΕ (NGEU). Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η συνολική οικονομική δυναμική παρέμεινε ισχυρή το γ΄ τρίμηνο παρά τις φυσικές καταστροφές (καύσωνες, πυρκαγιές και πλημμύρες). Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 10% τον Σεπτέμβριο, σε χαμηλό δεκαετίας. Ο βασικός και ο δομικός πληθωρισμός επιβραδύνθηκαν στο 3,8% και 3,6% (ετησίως), αντίστοιχα, τον Οκτώβριο λόγω της εξομάλυνσης των τιμών της ενέργειας. Οι τιμές των οικιστικών ακινήτων έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 50% από το χαμηλότερο επίπεδο το 2017, όμως εξακολουθούν να παραμένουν κάτω από τα επίπεδα πριν από την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση.
2. Η αναγκαία συνεχής πρόοδος στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις βελτίωσε τις επενδύσεις και την αύξηση της παραγωγικότητας. Έχει σημειωθεί πρόοδος στον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης διαφόρων κρατικών υπηρεσιών. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, όπως ο εκσυγχρονισμός της εργατικής νομοθεσίας και των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης, έχουν διευκολύνει την προσαρμογή της αγοράς εργασίας μετά την πανδημία. Οι ενέργειες της ενισχυμένης αρχής ανταγωνισμού συνέβαλαν στην αύξηση του ανταγωνισμού στην αγορά. Με βάση αυτή την πρόοδο, η δυνητική ανάπτυξη της Ελλάδας εκτιμάται ότι έχει καταστεί θετική το 2022, για πρώτη φορά μετά την κρίση του δημόσιου χρέους.
3. Το τραπεζικό σύστημα παρέμεινε ανθεκτικό. Η ποιότητα του ενεργητικού βελτιώθηκε περαιτέρω, με τον δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων να υποχωρεί υπό του 5% το β΄ τρίμηνο του 2023 στις συστημικές τράπεζες, με τη βοήθεια από τις συνεχείς τιτλοποιήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος Hercules. Ο χαμηλότερος δείκτης ΜΕΔ, σε συνδυασμό με τα υψηλότερα καθαρά περιθώρια από τα επιτόκια, συνέβαλαν στην ισχυρή ανάκαμψη των κερδών των τραπεζών, ενισχύοντας την κεφαλαιακή επάρκεια. Εν μέσω συνεχιζόμενων εισροών των καταθέσεων λόγω της ισχυρής ανάπτυξης, το τραπεζικό σύστημα διατήρησε επίσης σημαντικά αποθέματα ρευστότητας παρά τις σημαντικές αποπληρωμές των στοχευμένων πράξεων μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ (TLTRO).
4. Το πραγματικό ΑΕΠ προβλέπεται να αυξηθεί κατά 2,5% και 2% το 2023 και το 2024, αντίστοιχα. Η ιδιωτική κατανάλωση θα υποστηριχθεί από τη θετική αύξηση των πραγματικών μισθών, ενώ η επενδυτική δραστηριότητα θα συνεχίσει να επεκτείνεται με την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (NRRP). Ωστόσο, στο πλαίσιο των δημογραφικών αντίξοων τάσεων, της λήξης της χρηματοδότησης του NGEU το 2026 και της ακόμη χαμηλής δυνητικής ανάπτυξης, η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται να συγκρατηθεί σε περίπου 1,25% μεσοπρόθεσμα. Ο βασικός πληθωρισμός προβλέπεται να φτάσει το 2% έως το τέλος του 2025, καθώς οι πιέσεις στον πυρήνα του πληθωρισμού θα εκτονωθούν μόνο σταδιακά παρά τη συνεχιζόμενη ομαλοποίηση των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων.
5. Οι κίνδυνοι είναι πιο ισορροπημένοι για την ανάπτυξη, αλλά κλίνουν προς τα πάνω για τον πληθωρισμό. Μια πιθανή κλιμάκωση του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να διαταράξει το εμπόριο και να προκαλέσει νέες πιέσεις στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων. Η υψηλότερη από την αναμενόμενη επιμονή του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη και τα υψηλότερα επιτόκια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα θα επιβάρυνε την περιφερειακή και εγχώρια ζήτηση. Τα πιο συχνά ακραία κλιματικά φαινόμενα θα μπορούσαν να διαταράξουν τον τουρισμό και τις συνολικές δραστηριότητες. Αντίθετα, η επιτάχυνση των φιλόδοξων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, σε συνδυασμό με τις ισχυρότερες από το αναμενόμενο αντιδράσεις της αγοράς στην αναβάθμιση της επενδυτικής βαθμίδας, θα μπορούσε να βελτιώσει περαιτέρω τις προοπτικές ανάπτυξης. Ο πληθωρισμός θα μπορούσε να παραμείνει υψηλός ως αποτέλεσμα των κλυδωνισμών που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες καθώς και των εγχώριων πιέσεων από τις πρόσφατες και αναμενόμενες αυξήσεις μισθών και συντάξεων.
6. Η φιλική προς την ανάπτυξη δημοσιονομική εξυγίανση μπορεί να ενισχύσει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, υποστηρίζοντας παράλληλα την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και την πράσινη ανάπτυξη. Με ακόμη πολύ υψηλό χρέος, η συνεχιζόμενη δημοσιονομική εξυγίανση με το πρωτογενές πλεόνασμα να αυξάνεται στο 2,1% του ΑΕΠ το 2024, από το προβλεπόμενο 1,1% το 2023, θα συμβάλει στην περαιτέρω μείωση του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, περιορίζοντας παράλληλα την πρόσθετη πίεση στον πληθωρισμό. Εν μέσω ισχυρής αύξησης των εσόδων, η διατήρηση πρωτογενούς πλεονάσματος περίπου 2% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα, θα βελτιώσει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, παρέχοντας παράλληλα πρόσθετο χώρο για εγχώρια χρηματοδοτούμενες δημόσιες επενδύσεις και κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες. Αυτό θα συνέβαλε στη μείωση του μεγάλου επενδυτικού χάσματος της Ελλάδας, διατηρώντας παράλληλα σταθερά τον δείκτη δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ σε πτωτική πορεία.
7. Η συγκράτηση των πιέσεων στις δαπάνες είναι κρίσιμη για τη διατήρηση του δημοσιονομικού χώρου για κρίσιμες κοινωνικές και κεφαλαιουχικές δαπάνες. Πρέπει να υπάρξουν αντιστάσεις στις πιέσεις για δαπάνες σε μη διακριτικούς τομείς, όπως οι μισθοί και οι συντάξεις του δημόσιου τομέα, οι οποίοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα σε σύγκριση με άλλες χώρες. Αντίθετα, οι επενδυτικές ανάγκες είναι μεγάλες, μεταξύ άλλων για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Οι κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες, όπως οι στοχευμένες κοινωνικές παροχές, η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση θα πρέπει να προστατεύονται ή να επεκταθούν με μεγαλύτερη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Οι συνεχείς προσπάθειες για την ενίσχυση του δικτύου κοινωνικής ασφάλειας, μεταξύ άλλων μέσω μιας ενιαίας πύλης για παροχές, θα προστατεύσουν καλύτερα τους ευάλωτους.
8. Η προώθηση των δημοσιονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα ενισχύσει τη δημοσιονομική διακυβέρνηση και θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής πολιτικής. Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες των αρχών για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, συμπεριλαμβανομένων των στοχευμένων μεταρρυθμίσεων για τους αυτοαπασχολούμενους, είναι σημαντικές και ευπρόσδεκτες. Οι συνεχείς προσπάθειες για την προώθηση των ψηφιακών συναλλαγών και τον εξορθολογισμό των φορολογικών κινήτρων θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα της συλλογής εσόδων. Δεδομένης της προγραμματισμένης μεγάλης επένδυσης στο πλαίσιο του NRRP, η διαχείριση των δημοσίων επενδύσεων θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω.
9. Η παρακολούθηση και διαχείριση των κινδύνων που σχετίζονται με τα επιτόκια, τη ρευστότητα και τη χρηματοδότηση, καθώς και τα πιστωτικά ανοίγματα θα πρέπει να ενισχυθούν, υποστηριζόμενα από μια ισχυρή τραπεζική κεφαλαιακή βάση. Σε ένα περιβάλλον με επιτόκια υψηλότερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ο κίνδυνος για τις τράπεζες και η καταλληλότητα των στρατηγικών διαχείρισης κινδύνων τους πρέπει να παρακολουθούνται στενά. Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει να παρακολουθούν και να ελέγχουν τις ακραίες καταστάσεις, τη χρηματοδότηση των τραπεζών και τις συνθήκες ρευστότητας, καθώς η αντικατάσταση του TLTRO με πιο ακριβή χρηματοδότηση από την αγορά μπορεί να δημιουργήσει προκλήσεις. Η προληπτική διαχείριση των πιστωτικών κινδύνων είναι εγγυημένη για να διασφαλιστεί ότι οι τράπεζες διατηρούν άνετα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας. Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι οι τράπεζες προσαρμόζουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα για να εξασφαλίσουν βιώσιμη κερδοφορία, ενώ τα προσωρινά αυξημένα κέρδη θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας και την αποκατάσταση της ποιότητας του κεφαλαίου.
10. Η εργαλειοθήκη μακροπροληπτικής πολιτικής θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω και να χρησιμοποιείται πιο ενεργά για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού κλάδο. Συμπληρώνοντας τη συσσώρευση και τις εκδόσεις οργανικών τραπεζικών κεφαλαίων, η ενεργοποίηση ενός θετικού ουδέτερου αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος θα βοηθούσε στην προστασία των τραπεζών από πιθανούς συστημικούς κλυδωνισμούς. Τα μέτρα για τους δανειολήπτες στεγαστικών δανείων —όπως τα ανώτατα όρια του λόγου δανείου προς την αξία και τα ανώτατα όρια του δείκτη εξυπηρέτησης του χρέους προς το εισόδημα— θα ενίσχυαν την ανθεκτικότητα των νοικοκυριών και κατά συνέπεια θα δημιουργούσαν τρωτά σημεία στο τραπεζικό σύστημα έναντι της πιθανής έκρηξης των στεγαστικών κατοικιών.
11. Ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών εμποδίων στην προσφορά θα άρουν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης ενώ θα αμβλύνουν τις πληθωριστικές πιέσεις.
Επιτάχυνση των ρυθμιστικών μεταρρυθμίσεων για τη στήριξη των επιχειρήσεων. Οι κανονισμοί θα πρέπει να εξορθολογιστούν για να διευκολυνθούν οι επιχειρήσεις καθώς και οι θέσεις εργασίας σε όλους τους τομείς, γεγονός που θα συμβάλει στη βελτίωση του δυναμισμού και της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων. Οι τρέχουσες προσπάθειες των αρχών για την ψηφιοποίηση θα μπορούσαν να βελτιώσουν την εστίαση στην εξυπηρέτηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για τη μεγιστοποίηση των οικονομικών οφελών και της απασχόλησης.
Εξασφάλιση υψηλότερης συμμετοχής στην εργασία και καλύτερου ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Η ενίσχυση του συστήματος δια βίου μάθησης, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών και πράσινων δεξιοτήτων, θα μπορούσε να μειώσει τις ελλείψεις δεξιοτήτων και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολιών στην απασχόληση των νέων και των γυναικών. Πιο στοχευμένη υποστήριξη πολιτικής, όπως η βελτίωση της διαθεσιμότητας και της οικονομικής προσιτότητας της παιδικής μέριμνας και η μείωση του οριακού φόρου εισοδήματος των δευτερευόντων εισοδημάτων, θα βοηθούσε στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό.
Ενίσχυση των μεταρρυθμίσεων του δικαστικού συστήματος και των εξωδικαστικών διαδικασιών. Περαιτέρω πρόοδος για την επιτάχυνση της επίλυσης χρεών μέσω των αναδιαρθρώσεων της εξωδικαστικής πλατφόρμας και μέσω των επίσημων διαδικασιών βάσει του νέου κώδικα αφερεγγυότητας θα συμβάλει στη βελτίωση του δυναμισμού των επιχειρήσεων. Θα συμβάλει στην αύξηση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, καθώς και με περαιτέρω μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων των τραπεζών και του προβληματικού χρέους που ανακτάται από τους πιστωτικούς φορείς.
12. Απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες για την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων των αρχών για το κλίμα και την πράσινη μετάβαση. Δεδομένης της κυριαρχίας των ορυκτών καυσίμων στην ενέργεια, η ισχυρή εφαρμογή του πλαισίου πολιτικής των αρχών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για τον εξορθολογισμό του πλαισίου αδειοδότησης για νέες επενδύσεις και την καλύτερη ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, θα επιτάχυνε την πρόοδο ενώ θα ενίσχυε την ενεργειακή ασφάλεια. Οι αρχές θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο αύξησης του φόρου άνθρακα (συμπεριλαμβανομένων των ειδικών φόρων κατανάλωσης και των τελών) σε τομείς εκτός ΣΕΔΕ, όπως οι μεταφορές, για να δώσουν περαιτέρω κίνητρα για την ταχεία και αποτελεσματική πράσινη μετάβαση καθώς οι τιμές της ενέργειας συνεχίζουν την εξομάλυνσή τους.