Το απίστευτο πλεόνασμα των ασφαλιστικών ταμείων

Οι επώδυνες, για πολλούς, μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών στο ασφαλιστικό σύστημα, αλλά και η σταδιακή βελτίωση της κατάστασης στην αγορά εργασίας όχι μόνο εξαφάνισαν τα ελλείμματά του, αλλά δημιούργησαν, την τριετία 2016 – 2018, ένα «κουμπαρά» με ποσό της τάξεως των 8 δισ. ευρώ, τον οποίο η κυβέρνηση αξιοποίησε για να εμφανίσει πρωτογενή υπερπλεονάσματα στον κρατικό προϋπολογισμό και να υποστηρίξει τη διανομή έκτακτων επιδομάτων.

Οι αναλυτές της Εθνικής Τράπεζας, σε έκθεση για τα δημόσια οικονομικά που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα, επισημαίνουν την «υπεραπόδοση στον προϋπολογισμό της κοινωνικής ασφάλισης», σημειώνοντας ότι, το 2018, ενώ είχε εκτιμηθεί στον προϋπολογισμό ότι το ασφαλιστικό σύστημα θα είχε πλεόνασμα ίσο με 1,2% του ΑΕΠ (2,2 δισ. ευρώ), τελικά το πλεόνασμα διαμορφώθηκε στο 1,8% του ΑΕΠ, δηλαδή σε ποσό 3,3 δισ. ευρώ.

Ο κύριος παράγοντας που εξηγεί αυτή την εκπληκτική επίδοση στα οικονομικά στοιχεία του ασφαλιστικού συστήματος είναι επώδυνος για τους συνταξιούχους: η δαπάνη για συντάξεις μειώθηκε, όπως σημειώνει η Εθνική, κατά 0,7% του ΑΕΠ, το 2018.

Όπως φαίνεται στον πίνακα, που περιλαμβάνεται στην έκθεση της Εθνικής, το 2015 ήταν το τελευταίο έτος όπου οι Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ) παρουσίασαν έλλειμμα (0,3% του ΑΕΠ). Από αυτό το χρονικό σημείο και μετά, προφανώς με την επίδραση των μεταρρυθμίσεων που έγιναν επί ημερών Κατρούγκαλου, αλλά και μεταγενέστερων αλλαγών, οι ΟΚΑ παρουσιάζουν αρκετά μεγάλα και διαρκώς αυξανόμενα πλεονάσματα, που συνολικά φθάνουν τις 4,4 μονάδες του ΑΕΠ, ή περίπου 8 δισ. ευρώ σε απόλυτες τιμές.

Οι ΟΚΑ, μάλιστα, είναι ο δεύτερος μεγάλος τομέας του κράτους (γενική κυβέρνηση), που εμφανίζει μεγάλα πλεονάσματα και συντηρεί τις καλές συνολικές επιδόσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2018 το μεγαλύτερο πλεόνασμα είχε η κεντρική κυβέρνηση (2,3%), ακολουθούμενη... κατά πόδας από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, που είχαν πλεόνασμα 1,8%. Χωρίς το πλεόνασμα των ταμείων, η γενική κυβέρνηση θα είχε πρωτογενές πλεόνασμα μόλις 2,5% του ΑΕΠ, έναντι στόχου 3,5%, και θα... μπλέκαμε με τους θεσμούς των δανειστών.

Στην πλευρά των εσόδων του ασφαλιστικού συστήματος, όπως φαίνεται από τα στοιχεία που παρουσιάζει η Εθνική, καταγράφεται πολύ μεγάλη αύξηση μέχρι και το 2017, με τους ρυθμούς να υποχωρούν πέρυσι. Ειδικότερα, το 2014 είχε καταγραφεί μείωση εσόδων από εισφορές σε χαμηλό μονοψήφιο ποσοστό, το 2015 σημειώθηκε μικρή αύξηση, όπως και το 2016, ενώ στον πρώτο χρόνο εφαρμογής των ρυθμίσεων Κατρούγκαλου, το 2017, η αύξηση των εσόδων από εισφορές ξεπέρασε το 8%.

Την ίδια περίοδο σημειωνόταν και αύξηση των εισοδημάτων από μισθωτή εργασία, που λειτούργησε υποστηρικτικά για την ενίσχυση εσόδων από εισφορές. Το 2018, παρότι η αύξηση του εισοδήματος από μισθωτή εργασία ήταν η μεγαλύτερη των προηγούμενων ετών, φθάνοντας στο 3,5%, η αύξηση των εσόδων από εισφορές έπεσε περίπου στο 1,5%.

Σχολιάζοντας τις δημοσιονομικές εξελίξεις, οι αναλυτές της Εθνικής επισημαίνουν ότι η παραγωγή πλεονασμάτων έχει πλέον μόνιμα χαρακτηριστικά. Όπως σημειώνουν, «το πρωτογενές πλεόνασμα ανήλθε σε ιστορικά υψηλό επίπεδο το 2018 (4,3% του ΑΕΠ, από 4,1% το 2017) ξεπερνώντας, για 3ο συνεχές έτος, το στόχο ύψους 3,5% του ΑΕΠ του πλαισίου Ενισχυμένης Εποπτείας. Η σύνθεση του υπερπλεονάσματος το 2018 είναι παρόμοια με αυτή της διετίας 2016 -2017, υποδηλώνοντας τη διαρθρωτική φύση των προσαρμογών που έχουν συντελεστεί».

Αξίζει δε να αναφερθεί ότι η Ελλάδα είναι η χώρα της ευρωζώνης με το δεύτερο μεγαλύτερο πρωτογενές πλεόνασμα, μετά την Κύπρο.

Οι δημόσιες επενδύσεις, όμως, αποτελούν το μελανό σημείο της διαχείρισης, καθώς παραμένουν σταθερά σε τροχιά μείωσης.

Όπως σημειώνουν οι αναλυτές της Εθνικής, «ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου σε επίπεδο Γενικής Κυβέρνησης συρρικνώθηκε – κατά 0,4% του ΑΕΠ ή κατά 13,6% ετησίως για 2ο συνεχές έτος – συντείνοντας στην αδυναμία των συνολικών επενδύσεων στην οικονομία».

Τεχνικά, πάντως, μείωση της συνολικής επενδυτικής δαπάνης του Δημοσίου δεν υπήρξε, αφού, όπως σημειώνει η Εθνική, «η τελική δαπάνη μέσω του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ σημείωσε οριακή αύξηση το 2018 (+0,1% του ΑΕΠ), καθώς αυξήθηκαν οι καθαρές μεταβιβάσεις και ειδικότερα οι επιχορηγήσεις επενδύσεων (σε εθνικολογιστική βάση), ειδικά το τελευταίο δίμηνο του 2018, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει κάποια ουσιαστική δημοσιονομική εξοικονόμηση μέσω αυτής της πρακτικής. Ως εκ τούτου μέρος της σχετιζόμενης επενδυτικής δαπάνης μετακυλίεται στο 2019».