Gig economy: Η νέα μορφή εργασίας που ανατρέπει τα δεδομένα

«Δεν με έχεις δει ποτέ στον διάδρομο ή στο εστιατόριο της εταιρείας, αν και εργάζομαι για αυτήν. Δουλεύω με 30 δολάρια την ώρα πάνω σε αυτό το μεγάλο πρότζεκτ που αναλάβατε στη Νορβηγία, μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας μεσιτείας εργασίας. Μετά θα αναζητήσω κάτι αντίστοιχο αλλού -και πάει λέγοντας. Αν λάβω θετική αξιολόγηση από την εταιρεία για τη δουλειά που κάνω εδώ, θα βελτιώσω το προφίλ μου στην πλατφόρμα και πιθανώς θα έχω τη δυνατότητα να διεκδικήσω κάτι ακόμα καλύτερο ως επόμενο έργο. Σήμερα αντλώ περίπου το 70% του εισοδήματός μου δουλεύοντας από το σπίτι, με την ώρα, μέσω on-line πλατφορμών. Δουλεύω από τη χώρα μου, στη χώρα σου. Οι περισσότεροι σαν εμένα όμως, δεν βγάζουν τόσο πολλά. Ρωτάς αν με ικανοποιεί ο συγκεκριμένος τρόπος δουλειάς... Σίγουρα δεν μου εγγυάται σταθερότητα "μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει", ούτε μου πληρώνει κοινωνική ασφάλιση ή θερινή άδεια μετ' αποδοχών ή την επίσημη, πληρωμένη από τον εργοδότη κατάρτιση, που απαιτείται για να γίνω πιο ανταγωνιστική σε αυτό που κάνω... Στα θετικά περιλαμβάνω ότι μου δίνει ευελιξία κι αυτονομία. Επίσης δουλεύω πάνω σε αυτό που έχω σπουδάσει και με εμπνέει, αντί να εργάζομαι κατ΄ανάγκη σε μια μόνιμη δουλειά, που απαιτεί προσόντα κατώτερα από τα δικά μου. Κι από ό,τι φαίνεται οι άνθρωποι σαν εμένα διαρκώς πληθαίνουν»: τη φράση αυτή θα μπορούσε να την έχει πει η οποιαδήποτε εργαζόμενη στις ΗΠΑ ή και στην Ευρώπη στη λεγόμενη «gig economy», που στηρίζει μια νέα μορφή εργασίας, την εργασία μέσω διαδικτυακών πλατφορμών, η οποία -όπως όλα δείχνουν- ήρθε για να μείνει.

Η εργασία μέσω πλατφορμών on-line είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη νέα μορφή απασχόλησης στον κόσμο. Μόνο το 2018 ο όγκος της εργασίας που διεκπεραιώθηκε με μεσιτεία μέσω τέτοιων πλατφορμών αυξήθηκε κατά 26% σε σχέση με το 2017. Ήδη, δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο εργάζονται διά της συγκεκριμένης οδού κι ο αριθμός τους αυξάνεται σημαντικά ετησίως. Στις πιο προηγμένες οικονομίες, η τάση αυτή βοηθά την αγορά εργασίας να μεταβεί από την παραδοσιακή απασχόληση σε πιο ευέλικτες -και σε πολλές περιπτώσεις πολύ πιο αβέβαιες- μορφές απασχόλησης. Αυτό πιθανότατα εξηγεί γιατί ο όρος «gig economy» ακούγεται ολοένα και συχνότερα σε κάθε συζήτηση που αφορά την αγορά εργασίας και την προοπτική της για το μέλλον, παρότι για τους περισσότερους ο ορισμός της είναι θολός.

Ακριβής ορισμός της « gig economy», γνωστής και ως «platform economy» ή «crowdwork», δεν υπάρχει προς το παρόν στα ελληνικά, ωστόσο θα μπορούσε να αποδοθεί ως η «οικονομία της πλατφόρμας», καθώς αφορά τη ζήτηση και προσφορά εργασίας σε διαδικτυακές πλατφόρμες, όπου οι εργαζόμενοι δεν είναι ούτε μόνιμοι, ούτε μερικής απασχόλησης. Προσφέρουν συνήθως εργασία πάνω σε «gigs», δηλαδή επιμέρους κομμάτια ενός ευρύτερου έργου: «gigs» για την ανάπτυξη λογισμικού, για τη μετάφραση ενός βιβλίου ή ενός οδηγού συναρμολόγησης επίπλων, για ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο, για τα γραφικά ενός βιντεοπαιχνιδιού ή απλά για το «image tagging» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τα στοιχεία που έχουν δημοσιοποιηθεί για τον αριθμό των ανθρώπων που εργάζονται με τον συγκεκριμένο τρόπο παγκοσμίως (γνωστών και ως gig workers ή platform workers), διαφέρουν σημαντικά από πηγή σε πηγή. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της MetLife, στις ΗΠΑ, 30 εκατ. άνθρωποι βασίζουν το κύριο εισόδημά τους στη «gig economy», ενώ το 67% των εργαζομένων, που κατέχουν μια θέση πλήρους απασχόλησης δεν θα έλεγαν όχι σε μια δεύτερη δουλειά στη «gig economy» (http://bit.ly/38Ep7R3). Κατά άλλες πηγές ωστόσο, όπως η Τρέχουσα Έρευνα Πληθυσμού (CPS), που πραγματοποιείται από το Γραφείο Απογραφής των ΗΠΑ και το αμερικανικό Γραφείο Στατιστικών Εργασίας (BLS), το ποσοστό των ανθρώπων που αντλούν από τη συγκεκριμένη μορφή εργασίας το πιο σημαντικό μέρος του εισοδήματός τους, δεν ξεπερνά το 0,5% του εργατικού δυναμικού.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2% των ενηλίκων σε 15 κράτη-μέλη και στο Ηνωμένο Βασίλειο εκτιμάται ότι αντλεί το κυριότερο μέρος του εισοδήματός του από τη «gig economy», ενώ ένας στους δέκα έχει κάποια εμπειρία από εργασία σε πλατφόρμα, σύμφωνα με την έρευνα COLLEEM της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (http://bit.ly/2Hx1UVd), όπως επισημαίνει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Κωνσταντίνος Πουλιάκας, εμπειρογνώμονας του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop), οργανισμού της ΕΕ με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Προσπαθώντας να απαντήσει σε ένα κρίσιμο ερώτημα (βοηθά με κάποιον τρόπο η gig economy στην ανάπτυξη της επαγγελματικής προοπτικής των εργαζομένων σε αυτή ή οι πλατφόρμες είναι «digital sweatshops»;), το cedefop, από κοινού με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και τη Σχολή Επιχειρηματικότητας της Κοπεγχάγης «έτρεξε» το 2016-2019 έρευνα σε 1000 ανθρώπους από τις χώρες Φιλανδία, Γερμανία, Ιταλία, Ρουμανία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο, που εργάζονται μέσω τριών εκ των μεγαλύτερων πλατφορμών μεσιτείας εργασίας και συγκεκριμένα των Upwork, Fiverr και PeoplePerHour, οι οποίες τείνουν να αναζητούν κυρίως εργατικό δυναμικό με υψηλή εξειδίκευση (http://bit.ly/2Hvv7zG). «Το 2017 ανέπτυξα στο Cedefop το πρόγραμμα "Crowdlearn", το οποίο είχε ως στόχο να δούμε αν οι εργαζόμενοι στη gig economy, πολλοί από τους οποίους αντιμετωπίζουν πολλή εργασιακή ανασφάλεια, αποκτούν μέσω της εργασίας τους στις πλατφόρμες κάποιες δεξιότητες, που μπορεί να τους βοηθήσουν να έχουν καλύτερη πορεία στην αγορά εργασίας», εξηγεί ο κ.Πουλιάκας.

Πόσες ώρες την εβδομάδα εργάζονται οι Ευρωπαίοι «gig workers» και τι ποσοστό του εισοδήματός τους αντλούν από τη δουλειά σε πλατφόρμες; Σύμφωνα με την έρευνα, στο ερώτημα «πόσες ώρες εργαστήκατε σε πλατφόρμες την προηγούμενη εβδομάδα», οι κυριότερες απαντήσεις ήταν οι εξής: το 20% των ερωτηθέντων απάντησε λιγότερο από τέσσερις ώρες (εβδομαδιαίως, όχι ημερησίως), το 19% τέσσερις ώς οκτώ ώρες, το 14% δύο ημέρες, το 8% τρεις ημέρες και ίσο ποσοστό τέσσερις, ενώ το 4% είχε δουλειά σχεδόν κάθε μέρα (πάνω από πέντε ημέρες την εβδομάδα).

Όταν ερωτήθηκαν τι ποσοστό του εισοδήματός τους άντλησαν από τη «gig economy» τον τελευταίο μήνα πριν από την πραγματοποίηση της έρευνας, πάνω από τους μισούς (53%) απάντησαν από μηδέν έως 20%, το 15% από 21% ώς 40%, το 10% από 40% μέχρι και 60%, το 8% έως και 80%, ενώ για το 12% των ερωτηθέντων «gig economy» σημαίνει οικονομική επιβίωση, αφού άντλησαν από αυτή πάνω από το 80% του εισοδήματός τους. Ο κ. Πουλιάκας παρατηρεί ακόμα ότι αν και τείνουμε να πιστεύουμε ότι η εργασία στην «gig economy» αφορά πολύ νέους ανθρώπους, οι οποίοι πιθανώς κάνουν ακόμα τα αρχικά βήματα τους στην αγορά εργασίας μετά την εκπαίδευση, αυτό δεν ισχύει. Η μέση ηλικία των εργαζόμενων στις πλατφόρμες είναι γύρω στα 35, σε ένα ηλικιακό φάσμα που περιλαμβάνει ανθρώπους από 18 έως 40 ετών, ενώ είναι συνήθως άνθρωποι με οικογένεια και με πτυχία πανεπιστημίου και άνω.

Σε ποιους τομείς υπάρχει η μεγαλύτερη ζήτηση για « gigs»; «Στο δικό μας δείγμα, το κύριο ζητούμενο task, με ποσοστό 30%, είναι αυτό που αφορά τη συγγραφή και τη μετάφραση, ενώ ακολουθούν με 27% οι εργασίες που αφορούν σε δημιουργικά επαγγέλματα και πολυμέσα, η ανάπτυξη λογισμικού και τεχνολογικών λύσεων με ποσοστό 12% και οι πωλήσεις και το μάρκετινγκ», γνωστοποιεί.

Κατά τον κ. Πουλιάκα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ακόμα ότι υπάρχουν πολλές δεξιότητες, που μπορεί να βοηθήσουν έναν άνθρωπο να βρει δουλειά στην «gig economy». Οι δεξιότητες αυτές -εκ των οποίων 123 προϋπήρχαν της απασχόλησης σε πλατφόρμες και 89 αποκτήθηκαν στη διάρκεια της εργασίας σε αυτές- κωδικοποιήθηκαν σε clusters και αφορούν τόσο τυπικά προσόντα, όσο και οριζόντιες δεξιότητες (σ.σ. δεξιότητες μη τυπικές, που δεν πιστοποιούνται με κάποιο πτυχίο).

Οι πάρα πολύ υψηλές τεχνικές δεξιότητες βρίσκονται προφανώς στην κορυφή της λίστας, ιδίως όταν πρόκειται για εργασίες σχετικές με την πληροφορική, το engineering ή το graphic design. Ακολουθούν οι ξένες γλώσσες (ουσιαστικά τα αγγλικά, που είναι η γλώσσα εργασίας σε σχεδόν όλες τις μεγάλες on-line πλατφόρμες), το πολύ υψηλό επίπεδο ψηφιακού γραμματισμού, οι δεξιότητες επικοινωνίας και self-branding, τα οργανωτικά προσόντα, η στοχευμένη προσωπική κλίση και η μετα-μάθηση (μαθαίνω πώς να μαθαίνω).

«Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα που αφορά τις δεξιότητες επικοινωνίας. Ο gig worker ουσιαστικά δουλεύει ως μονάδα, άρα σε τι συνίσταται η επικοινωνία σε αυτή την περίπτωση; Στο να μπορεί να πείθει τους υποψήφιους πελάτες να γίνουν πελάτες. Ενώ οι platform workers χρειάζονται πολύ υψηλή εξειδίκευση και άρα τα αντίστοιχα πτυχία, διαπιστώσαμε ότι εκεί που κερδίζεται το παιχνίδι είναι στο αν είσαι πετυχημένος πωλητής του εαυτού σου. Όποιος επιθυμεί να εργαστεί για μια on-line labour platform, πρέπει επίσης να γνωρίζει πολύ καλά τη φύση της πλατφόρμας. Πώς δουλεύει, τα βασικά στοιχεία αρχιτεκτονικής της, ποιο είναι το ιδανικό προφίλ και χαρτοφυλάκιο για να αναρτήσει», σημειώνει.

Πόσο μετράνε η εργασιακή εμπειρία και η «προϋπηρεσία» σε πλατφόρμες στο να πείσεις κάποιον να σε προσλάβει; «Η εργασιακή εμπειρία είναι μεν σημαντική, αλλά λιγότερο σημαντική από τα ratings (αξιολογήσεις), που αποκτά ένας εργαζόμενος από προηγούμενες δουλειές. Ακόμα και τα πτυχία έχουν λιγότερη σημασία από τα ratings κι αυτό δημιουργεί ανισότητες, γιατί οι εργαζόμενοι που συσσωρεύουν καλά ratings λαμβάνουν ολοένα και περισσότερα gigs και γίνεται ολοένα πιο δύσκολο για τους νεοεισερχόμενους να διεκδικήσουν το δικό τους κομμάτι. Εδώ η τιμή, δηλαδή το αν κάποιος είναι νεοεισερχόμενος και παίρνει 25 δολάρια την ώρα, τη στιγμή που ένας παλαιότερος με θετικά ratings παίρνει 30 δολάρια, δεν μετράει, γιατί όταν έχεις να κάνεις με μεγάλα έργα μηχανικής ή κυβερνοασφάλειας, παίζει ρόλο μόνο η ποιότητα», επισημαίνει.

«Βρήκαμε ακόμα πως η ανάπτυξη δεξιοτήτων πάνω στην εργασία, σε εβδομαδιαία ή ακόμα και καθημερινή δράση, είναι ένα χαρακτηριστικό-"κλειδί" της crowdwork. Στη διάρκεια της εργασίας, οι platform workers είναι πιθανότερο να αναπτύξουν δεξιότητες που αφορούν την επικοινωνία με τους πελάτες και την οργάνωση, αλλά και να αποκτήσουν προσόντα που σχετίζονται ειδικά με το freelancing και τη δουλειά σε πλατφόρμες. Ταυτόχρονα εμφανίζονται πρόθυμοι να αναλάβουν ενεργό δράση για να μειώσουν τα κενά δεξιοτήτων στις τεχνικές τους γνώσεις και στα skills επικοινωνίας. Τα δωρεάν on-line μαθήματα, που επιτρέπουν στον εκπαιδευόμενο να ρυθμίζει μόνος τον χρόνο του, είναι από τις πιο σημαντικές πηγές ανεπίσημης μάθησης για τους gig workers, οι οποίοι δεν μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο με τους περισσότερους. Αν τους ρωτήσεις σου λένε "για εμάς κάθε λεπτό που χάνουμε κοστίζει, ξέρουμε ακριβώς πόσο κοστίζει, γιατί ξέρουμε ακριβώς πόσο κοστίζει η ώρα μας", άρα συχνά δεν θα προτιμήσουν ένα επιπλέον μεταπτυχιακό ή ένα επίσημο course σε τάξη, αλλά κάτι που θα τους προσφέρει γρήγορη και χρήσιμη γνώση. Το 59% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι επένδυσε χρόνο για τη βελτίωση των τεχνικών δεξιοτήτων του τον τελευταίο μήνα πριν τη διενέργεια της έρευνας, με το αντίστοιχο ποσοστό να ανέρχεται σε 42% για την επικοινωνία και 38% για τα οργανωτικά skills», τονίζει.

Είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη μορφή απασχόλησης. Θα συνεχίσει να αναπτύσσεται; Όπως εξηγεί ο κ. Πουλιάκας, όταν μιλάμε για μια μορφή απασχόλησης που είναι ακόμα στα σπάργανα, με μεγάλες αβεβαιότητες και χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο ακόμα, είναι δύσκολο να γίνουν αξιόπιστες εκτιμήσεις. Το σίγουρο είναι ότι οι διαθέσιμοι δείκτες «φωτογραφίζουν» μια πολύ σημαντική ανάπτυξη ετησίως.

Σύμφωνα με τον δείκτη OLI (Online Labour Market) του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (http://bit.ly/37CaYmj), που συγκεντρώνει μηνιαίως στοιχεία από τις πέντε μεγαλύτερες πλατφόρμες, είναι ξεκάθαρο ότι από το 2016 ως το 2019, υπήρξε άνοδος της gig economy κατά 70%-80%, με τη μεγαλύτερη αύξηση να σημειώνεται στην Ευρώπη. Το πώς θα εξελιχθεί η αγορά εξαρτάται πρώτον από την εμπιστοσύνη που θα δείχνουν οι επιχειρήσεις ως προς την πρόσληψη crowdworkers και αφετέρου από το πώς θα αντιδράσει η νομοθεσία. Πλέον υπάρχει ενεργά η διάθεση να μπουν περιορισμοί, που μειώνουν την ανασφάλεια των gig workers και πρόσφατα κερδήθηκε στις ΗΠΑ η πρώτη δίκη υπέρ τους, για την αναγνώριση εργασιακών δικαιωμάτων. Γίνεται και στην Ευρώπη συντονισμένη προσπάθεια για να αποκτήσουν οι gig workers εργασιακά δικαιώματα, όπως πληρωμένες άδειες ή πληρωμένη εκπαίδευση. Εκτιμώ πως αν τα δικαιώματα αυτά αναγνωριστούν, ο ρυθμός ανάπτυξης της gig economy πιθανώς θα επιβραδυνθεί, αλλά δεν θα χάσει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα που είναι η ευέλικτη απασχόληση υψηλά καταρτισμένων εργαζομένων. Απλά οι πλατφόρμες θα πρέπει να απορροφήσουν το κόστος που θα προκύψει από την αύξηση των δικαιωμάτων αυτών και να αλλάξουν λειτουργικό χαρακτήρα. Δεν θεωρώ ότι η gig economy θα πάψει να υπάρχει σε αυτή την περίπτωση, απλά θα αλλάξει χαρακτήρα», καταλήγει.