Μάχη με τον σκληρό πυρήνα της ανεργίας - Τι δείχνουν τα στοιχεία

Τι δείχνουν τα στοιχεία - Ανάλυση στο economistas του εργατολόγου Γιάννη Καρούζου.

Γίνεται η ανεργία να έχει υποχωρήσει στο 10%, αλλά παράλληλα να υπάρχουν 37.000 «κενές» θέσεις εργασίας; Γίνεται ο Τουρισμός να πηγαίνει από ρεκόρ σε ρεκόρ, αλλά να αναζητούνται τουλάχιστον 80.000 εργαζόμενοι κάθε καλοκαιρινή σεζόν; Γίνεται ο κλάδος των κατασκευών να έχει πάρει «φωτιά», αλλά να ψάχνουμε ανθρώπους από το εξωτερικό; Γίνεται και παραγίνεται.

Η αλήθεια είναι ότι στα τελευταία δέκα χρόνια, βλέπουμε την ανεργία να υποχωρεί από τα επίπεδα- ρεκόρ του 27,5% (το 2013), κοντά στα προ κρίσης επίπεδα. Με αυτό το δεδομένο, άλλωστε, το υπουργείο Εργασίας «ξεπάγωσε» τις τριετίες πριν πέσει η ανεργία σε μονοψήφιο ποσοστό.

Στις τελευταίες της προβλέψεις για την Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτίμησε ότι η ανεργία θα διαμορφωθεί φέτος στο 10,4%, για να πέσει στο 9,9% το 2025. Το μόνο σίγουρο είναι ότι για να συμβεί αυτό, η «μάχη» θα είναι σκληρή, με τα δομικά στοιχεία που έχει αποκτήσει η ανεργία στη χώρα μας, όπως τα υψηλά ποσοστά σε νέους- γυναίκες και το εκρηκτικό ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων (50,8%).

Επιπλέον, ως «κλειδί» για να υποχωρήσει η ανεργία στα προ Μνημονίων επίπεδα (7,8%), χαρακτηρίζεται η επανακατάρτιση αλλά και η βελτίωση των μισθών σε νευραλγικούς τομείς. Μόνο από το Ταμείο Ανάκαμψης θα διατεθούν 1 δισ ευρώ για κατάρτιση σε 500 χιλιάδες ωφελούμενους ως το 2025 και άλλα 540 εκ ευρώ για 74 χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας.

Η ανάλυση του Γιάννη Καρούζου στο economistas 

Με τον «σκληρό πυρήνα» της ανεργίας βρίσκεται αντιμέτωπη εδώ και μήνες η αγορά εργασίας, καθώς παρά την διαρκή αποκλιμάκωση από το 2015 και μετά, τους τελευταίους πολλούς μήνες η ανεργία παλεύει με τον πήχη του 10% και 11% εμφανίζοντας ισχυρά σημάδια αντίστασης.

Μια μικρή ανασκόπηση της πορείας του γενικού δείκτη είναι ενδεικτική. Το ποσοστό της ανεργίας έπεσε κάτω από 12% για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2022 κι από τότε, αν και ακολούθησε πτωτική πορεία, δεν κατάφερε να «σπάσει» το 11% παρά μόνο τον Ιούλιο του 2023, δηλαδή 10 μήνες μετά. 

Και από τότε, 8 μήνες μετά, δεν έχει σπάσει ακόμη το φράγμα του 10% καθώς η συγκυριακή πτώση στο 9,3%, το 9,4% και το 9,2% τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο 2023 αποδίδεται σε στατιστική αστοχία, καθώς η ΕΛΣΤΑΤ αναθεώρησε τις εκτιμήσεις της σε 10,6%, 10,8% και 10,4%, ενώ και τον Ιανουάριο η ανεργία μετρήθηκε στο 10,4%. 

Συνεπώς η αγορά εργασίας «παλεύει» 18 μήνες με μια ανεργία που επιμένει κοντά στο φράγμα του 10%.

Η ίδια εικόνα σχηματοποιείται και από τα στοιχεία του συστήματος «Εργάνη»  αποδεικνύοντας πως η αποκλιμάκωση της ανεργίας δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς φαίνεται πως έχουμε φθάσει στον «σκληρό πυρήνα» της δομικής ανεργίας. 

Το προφίλ του σκληρού πυρήνα  

Σε αυτή την δεξαμενή του «σκληρού πυρήνα» της ανεργίας βρίσκονται περίπου 500.000 άνεργοι, οι οποίοι παραμένουν σταθεροί εδώ και πάνω από ένα χρόνο. Ήδη τον Ιανουάριο του 2023 οι άνεργοι ήταν 501.948 άτομα (αργότερα το πλήθος αναθεωρήθηκε σε 529.377) με το ποσοστό της ανεργίας να καταγράφεται αρχικά στο 10,8% και αργότερα να αναθεωρείται στο 11,3%. Αντίστοιχα, φέτος τον Ιανουάριο η ανεργία καταγράφηκε αρχικά στο 10,4% και οι άνεργοι μετρήθηκαν σε 495.132. 

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά αυτής της δεξαμενής; Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το προφίλ του ανέργου στον δομικό πυρήνα της ανεργίας είναι: 

• Νέα γυναίκα 15 έως 24 ετών 

Το ποσοστό ανεργίας κατά φύλο δείχνει πως στις γυναίκες η ανεργία είναι: 

• 14,8% το 2023 και 
• 13,2% το 2024  

Αισθητά υψηλότερα δηλαδή από ότι στους άνδρες:

• 8,6% το 2023 και 
• 8% το 2024  

Αντίστοιχα στις ομάδες ηλικιών η ανεργία «θερίζει» στους νέους 15-24 ετών:

• 26,8% το 2023 και 
• 22,9% το 2024  

Έναντι των ηλικιών 25 – 74 

• 10,4% το 2023 και 
• 9,7% το 2024  

Και τα στοιχεία της ΔΥΠΑ (Ιανουάριος 2024) καταγράφουν έναν «πυρήνα» 497.332 ανθρώπων που είναι άνεργοι πάνω από 12 μήνες (μακροχρόνια άνεργοι) που δηλώνουν όμως ότι αναζητούν εργασία. Άλλοι 539.015 είναι εγγεγραμμένοι στο μητρώο της ΔΥΠΑ για χρονικό διάστημα μικρότερο των 12 μηνών. Αυτοί είναι κατά κύριο λόγο οι ανακυκλούμενοι άνεργοι που σχετίζονται και με την τουριστική σεζόν. 

Είναι χαρακτηριστικό πως η μεταβολή του πλήθους των μακροχρόνιων ανέργων (πάνω από 12 μήνες) από τον Δεκέμβριο του 2023 έως τον Ιανουάριο του 2024 ήταν -0,1%, ενώ η αντίστοιχη μεταβολή από τον Ιανουάριο του 2023 στον Ιανουάριο του 2024 είναι -7,5%. Αντίστοιχα οι άνεργοι με διάρκεια ανεργίας μικρότερη των 12 μηνών μειώθηκαν μόλις 2% τον Ιανουάριο του 2024 συγκριτικά με ένα χρόνο πριν και καθόλου συγκριτικά με ένα μήνα πριν. 

Η αναντιστοιχία της μέτρησης της ΔΥΠΑ με την ΕΛΣΤΑΤ έγκειται στη μεθοδολογία, καθώς πολλοί – αν όχι η μεγάλη πλειοψηφία – των μακροχρόνια ανέργων (πάνω από 12 μήνες) φαίνεται πως μετρώνται από την ΕΛΣΤΑΤ στον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό, ο οποίος κινείται τον τελευταίο χρόνο κοντά στα 3 εκατομμύρια άτομα.  

Είναι εμφανές πως η πτώση της ανεργίας έχει «βαλτώσει». 

Τα στοιχεία της ΔΥΠΑ επιβεβαιώνουν πως το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στις γυναίκες, ωστόσο υποδεικνύουν διάχυση της ανεργίας και σε μεγαλύτερες ηλικίες: Στις ηλικίες 30 – 44 ετών εντοπίζεται το 32,4% των εγγεγραμμένων ανέργων. Ακολούθως το 24,1% είναι στις ηλικίες 45 – 54 ετών. Δηλαδή στις πιο παραγωγικές ηλικίες 30 – 54 ετών εντοπίζεται το 56,5% των ανέργων της ΔΥΠΑ. Οι περισσότεροι, σχεδόν οι μισοί, (47,9%) είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. 

Τα διαρθρωτικά προβλήματα  

Αυτό είναι το προφίλ του «σκληρού πυρήνα» της ανεργίας που επιμένει να ανεβάζει τον πήχη της ανεργίας πάνω από το 10% πανελλαδικά ακόμη και σήμερα και παρόλο που η ανάπτυξη της Ελλάδας «τρέχει» με 4πλάσιους ρυθμούς από την μέση ανάπτυξη της Ευρωζώνης. Δεν είναι μόνο η μεγάλη συμμετοχή των γυναικών και των νέων στην ανεργία, που συντηρεί το διψήφιο ποσοστό. Είναι κυρίως τα διαρθρωτικά προβλήματα της αγοράς εργασίας και του συνόλου της οικονομίας. 

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της CEDEFOP η Ελλάδα κερδίζει αργυρό πανευρωπαϊκό μετάλλιο αναντιστοιχίας δεξιοτήτων των εργαζόμενων με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, καθώς συγκεντρώνει την 2η χειρότερη βαθμολογία στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 στο skills matching μετά την Ισπανία. 

Αντίστοιχα στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων (skills development) η Ελλάδα έρχεται 4^η από το τέλος μπροστά μόνο από την Κύπρο, την Ρουμανία και την Βουλγαρία, ενώ ουραγός είναι η χώρα μας και στον δείκτη (skills activation) καταλαμβάνοντας την 5^η θέση από το τέλος στην Ευρώπη των 27. 

Γι αυτό και ενώ η ελληνική αγορά εργασίας εμφανίζει μετά την Ισπανία τους υψηλότερους δείκτες ανεργίας στην Ευρώπη, ταυτόχρονα υπάρχουν κλάδοι, όπως η οικοδομή, η εστίαση με τις ξενοδοχειακές υπηρεσίες καθώς και ο πρωτογενής τομέας, οι οποίοι αδυνατούν να καλύψουν τις κενές θέσεις εργασίας που προσφέρουν, με σκοπό την αξιοποίηση  της συνολικής παραγωγικής δυναμικότητάς τους. Οι ελλείψεις χιλιάδων θέσεων εργασίας εντοπίζονται όχι μόνο σε εποχιακό επίπεδο αλλά και σε ετήσια βάση. 

Το ζήτημα των μισθών  

Οι άδειες θέσεις εργασίας αφορούν και τους εργαζόμενους χαμηλής εξειδίκευσης, αλλά και άτομα υψηλής εξειδίκευσης, κυρίως στον τεχνολογικό τομέα, καθώς το brain drain στη δεκαετία της μεγάλης κρίσης αποστράγγισε την αγορά εργασίας από εξειδικευμένο προσωπικό. Η αναιμική αύξηση των μισθών έκτοτε – και μετά την επιστροφή στην κανονικότητα – δεν έχει βοηθήσει στην αναπλήρωση της αιμορραγίας. 

Η αύξηση των απολαβών στην εξαρτημένη εργασία είναι ασθενής. Ο μέσος μικτός μισθός αυξήθηκε μόλις κατά 20% την τελευταία 10ετία, από το 2014 έως το 2023 κι ενώ η ελληνική οικονομία βγήκε από την βαθιά κρίση στο… ξέφωτο της ανάπτυξης. Το 2014 ο μέσος μισθός σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος «Εργάνη» ήταν 1.042 ευρώ μικτά και μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα έφτασε το 2023 στα 1.251 ευρώ, καταγράφοντας μια αύξηση 200 ευρώ και 20% σε 10 ολόκληρα χρόνια. Η απόσταση όμως από τα 1.500 ευρώ – μέσος μισθός το 2009 – είναι ακόμη σημαντική. 

Η ασθενική αυτή αύξηση των απολαβών, που οφείλεται και σε διαχρονικές παθογένειες της ελληνικής οικονομίας – μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, χιλιάδες θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης, εποχιακή απασχόληση στην βαριά βιομηχανία του τουρισμού – δεν βοηθά το skills matching αλλά ούτε και την κάλυψη των χιλιάδων κενών θέσεων εργασίας σε βασικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας και συνεπώς ούτε την ισχυρή και ταχεία αποκλιμάκωση της ανεργίας.

Η μεγάλη επιχείρηση κατάρτισης και επανακατάρτισης δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων και ανέργων μέσω των νέων προγραμμάτων της ΔΥΠΑ με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης στοχεύει προς αυτή την κατεύθυνση: Στον αναπροσανατολισμό χιλιάδων ανέργων σε νέους επαγγελματικούς δρόμους ώστε να βελτιωθεί η σύζευξη των δεξιοτήτων των εργαζομένων και των αναγκών της αγοράς εργασίας. 

Μόνο αν επιτευχθεί αυτός ο στόχος – που δεν είναι όμως καθόλου εύκολο – και αν ταυτόχρονα υπάρξει ουσιαστική αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας με «ανοίγματα» σε νέους κλάδους με παραγωγικές επενδύσεις, θα υπάρξει αποτελεσματικό, σταθερό και διαχρονικό ρήγμα στην δεξαμενή του «σκληρού πυρήνα» της ανεργίας. 

Για την ιστορία πάντως να σημειώσουμε πως η χώρα έχει να δει μονοψήφιο ποσοστό ανεργίας από το μακρινό 2009, όταν το πρώτο 9μηνο η ανεργία κυμαίνονταν από 9% έως 9,9% σε αυξητική τότε πορεία, ενώ η καλύτερη περίοδος ήταν το 2008 με ανεργία στο 7,5% με 8%. Από τότε έχουν περάσει 14 χρόνια με διψήφια ποσοστά ανεργίας….