Οι νέες προκλήσεις για τον κόσμο της εργασίας -Το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον

Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και τα ηλεκτρονικά εργαλεία που αναπτύσσονται μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου και να λειτουργήσουν προς όφελος των εργαζομένων, αλλά και των επιχειρήσεων, σύμφωνα με το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας (ΕΛΙΝΥΑΕ). Στο πλαίσιο αυτό, όπως επισημαίνουν εκπρόσωποι του Ινστιτούτου, η εξέλιξη της τεχνολογίας και η ενσωμάτωσή της από τους εργασιακούς χώρους αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για την καλλιέργεια μίας νέας κουλτούρας πρόληψης και ασφάλειας.

Ωστόσο, ο κόσμος της εργασίας αντιμετωπίζει και νέες προκλήσεις, καθώς μεταβάλλεται με ραγδαίους ρυθμούς. «Οι νέες συνθήκες εργασίας και μορφές εργασιακών σχέσεων, καθώς και το φυσικό και τεχνολογικό περιβάλλον εργασίας, όπως εξελίσσεται, αναδύουν νέους κινδύνους, που απαιτούν αντιμετώπιση. Πέραν από τα εργατικά ατυχήματα, που αποτελούν ένα μέρος της επικινδυνότητας ενός κλάδου, τα προβλήματα υγείας και οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι αποτελούν ένα εξίσου σημαντικό μέρος του επαγγελματικού κινδύνου» υπογραμμίζουν εκπρόσωποι του ΕΛΙΝΥΑΕ.

Νέες δυνατότητες από την αξιοποίηση των ψηφιακών εργαλείων

Μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Δρ. Αντώνης Ταργουτζίδης, μηχανολόγος-μηχανικός και συντονιστής παραρτημάτων του ΕΛΙΝΥΑΕ, σημειώνει ότι οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνίας δίνουν σημαντικές δυνατότητες αξιοποίησης ηλεκτρονικών εργαλείων για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία (ΥΑΕ).

Όπως αναφέρει, κάποια από αυτά είναι τα εξής:

- «Λογισμικά εκτίμησης κινδύνου. Υπάρχουν στο εμπόριο σύνθετα λογισμικά για την εκτίμηση κινδύνου για μεγάλες επιχειρήσεις, όπως και το λογισμικό OiRA (Online Interactive Risk Assessment) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και Υγεία στην Εργασία, που απευθύνεται σε μικρές επιχειρήσεις.

- Λογισμικά ελέγχου. Τα λογισμικά αυτά υποστηρίζουν τη λειτουργία ελέγχου των συνθηκών εργασίας με λίστες ελέγχου, δυνατότητα φωτογράφησης, κλπ.

- Ολοκληρωμένα λογισμικά διαχείρισης. Υπάρχουν στο εμπόριο και συνήθως περιλαμβάνουν τόσο τις παραπάνω λειτουργίες, όσο και τη δυνατότητα επιπλέον λειτουργιών (π.χ. διαχείριση μέσων ατομικής προστασίας και εκπαίδευσης, καταγραφή ατυχημάτων, κλπ), καθώς και την ολοκλήρωση σε σύστημα διαχείρισης (π.χ. ISO 45001:2018).

- Ειδικά λογισμικά, όπως λογισμικά για τον εργονομικό σχεδιασμό, μέτρηση κλίματος ασφαλείας, κλπ.

- Συστήματα wearables (φοριούνται από τους εργαζόμενους) με τεχνολογίες Internet of Things για την παρακολούθηση έκθεσης σε κίνδυνο.

- Εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας για εκπαίδευση. Πρόκειται για εξειδικευμένα εργαλεία τα οποία μπορούν να προσομοιώσουν επικίνδυνες καταστάσεις, χωρίς να εκτεθεί σε κίνδυνο ο εκπαιδευόμενος, αλλά και να επιτύχουν τη βιωματική εκπαίδευση του εργαζομένου».

Ο κ. Ταργουτζίδης διευκρινίζει ότι το λογισμικό OiRA είναι διαθέσιμο δωρεάν για χρήση στις ελληνικές επιχειρήσεις και απευθύνεται σε μικρές επιχειρήσεις, όπως κομμωτήρια, εμπορικά καταστήματα, ξυλουργεία, φούρνους, κτλ. Συγκεκριμένα, το OiRA σχεδιάστηκε ειδικά για την παροχή βοήθειας κατά την εκτίμηση των κινδύνων στο χώρο εργασίας, η οποία περιλαμβάνει και σχέδιο δράσης προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της επιχείρησης.

Παράλληλα, ο κ. Ταργουτζίδης συμπληρώνει ότι τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά εργαλεία χρησιμοποιούνται, κυρίως, από μεγαλύτερες επιχειρήσεις, οι οποίες προχωρούν σε επένδυση σε τέτοιο λογισμικό. Όπως τονίζει, υπάρχουν εμπορικές εφαρμογές, κυρίως, από ξένες επιχειρήσεις που αναπτύσσουν λογισμικό.

Η πορεία των εργατικών ατυχημάτων

«Σε όλες τις χώρες και, ιδιαίτερα, στην Ελλάδα, η καταγραφή των εργατικών ατυχημάτων παρουσιάζει σημαντικές αδυναμίες και το γεγονός αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε όλα τα συμπεράσματα. Σήμερα, ο φορέας που δημοσιεύει τα στοιχεία των εργατικών ατυχημάτων είναι η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ). Τα εργατικά ατυχήματα γενικά μειώνονται διαχρονικά ως αποτέλεσμα της βελτίωσης της τεχνολογίας του εξοπλισμού, της νομοθεσίας και των τεχνικών διαχείρισης» δηλώνει η πρόεδρος του ΕΛΙΝΥΑΕ Ρένα Μπαρδάνη.

Από την πλευρά του, ο κ. Ταργουτζίδης αναφέρει ότι ο αριθμός των εργατικών ατυχημάτων μεταβάλλεται με τον οικονομικό κύκλο. Όπως εξηγεί, η αύξηση της ανάπτυξης και της απασχόλησης προκαλούν αύξηση των ατυχημάτων, η οποία βιβλιογραφικά αποδίδεται στην απασχόληση λιγότερο έμπειρων και εκπαιδευμένων εργαζομένων, στην εντατικοποίηση των ρυθμών, στη χρήση παλαιότερου εξοπλισμού, αλλά και στην ευκολότερη δήλωση των ατυχημάτων.

Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τα οποία παραθέτει ο κ. Ταργουτζίδης, «στη χώρα μας, το 2000 ήταν το έτος καμπής με τα περισσότερα ατυχήματα (16.179). Έκτοτε, υπήρξε πτωτική τάση μέχρι το ελάχιστο (3.762) το 2013. Η συνεχής αύξηση της απασχόλησης, μέχρι το 2008, ανατράπηκε στο διάστημα 2009-2013, οπότε και η μείωση των ατυχημάτων έγινε πιο έντονη. Από το 2013, άρχισε μία αύξηση της απασχόλησης, αλλά και των εργατικών ατυχημάτων (4.954 το 2017)». Σύμφωνα με τον κ. Ταργουτζίδη, ο ακριβέστερος δείκτης είναι ο αριθμός ατυχημάτων ανά 1.000 εργαζόμενους, ο οποίος έχει την ίδια τάση: μέγιστο 3,96 το 2000, ελάχιστο 1,07 το 2013 και 1,32 το 2017.

«Αριθμητικά», όπως επισημαίνει, «τα περισσότερα εργατικά ατυχήματα παρουσιάζονται στο εμπόριο και τις επισκευές, όπου απασχολούνται και οι περισσότεροι εργαζόμενοι. Αν, όμως, εξεταστεί ο δείκτης ατυχημάτων ανά 1.000 εργαζόμενους, οι κλάδοι με τα περισσότερα ατυχήματα είναι η εξόρυξη και η παροχή νερού, η επεξεργασία λυμάτων και η διαχείριση αποβλήτων. Βέβαια, η παρουσίαση μίας ακριβούς εικόνας μπορεί να προκύψει μόνο μετά από μία εις βάθος μελέτη, όπου θα ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως τα θανατηφόρα ατυχήματα, η εξέλιξη, κλπ». Προσθέτει δε ότι τα εργατικά ατυχήματα αποτελούν ένα μόνο μέρος της επικινδυνότητας ενός κλάδου, καθώς τα προβλήματα υγείας και οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι αποτελούν ένα εξίσου σημαντικό μέρος του επαγγελματικού κινδύνου.

Πώς διαμορφώνεται το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον - Ποιοι παράγοντες επιδρούν

«Ο κόσμος της εργασίας μεταβάλλεται με ραγδαίους ρυθμούς. Οι αλλαγές ωθούνται από τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις και επηρεάζουν τόσο την υγεία, όσο και την ασφάλεια στην εργασία. Λόγω της ταχύτητας με την οποία προέκυψαν, δεν έχουν καταγραφεί και διερευνηθεί επαρκώς, ώστε να μελετηθεί η επίδρασή τους στους εργαζόμενους» σημειώνει η κ. Μπαρδάνη, επισημαίνοντας ότι μία τέτοια προσπάθεια γίνεται σε όλη την Ευρώπη από φορείς για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία.

Όπως αναφέρει, το ΕΛΙΝΥΑΕ, το οποίο συμμετείχε και παλαιότερα στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για νέους και αναδυόμενους κινδύνους - το NEW OSH ERA- αντιλαμβάνεται τη σημασία του νέου εργασιακού τοπίου και αναλαμβάνει πρωτοβουλία τόσο για την αποτύπωσή του, όσο και για τη διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωσή του. Η πρωτοβουλία αυτή θα βασίζεται τόσο στην καταγραφή των εξελίξεων και των κατευθύνσεων σε διεθνές επίπεδο, όσο και στη μελέτη της ελληνικής πραγματικότητας.

Σύμφωνα με την κ. Μπαρδάνη, το νέο εργασιακό τοπίο μπορεί να συνοψιστεί στις εξής τρεις αλληλένδετες συνιστώσες:

- Νέες συνθήκες εργασίας: Νέες μορφές εργασιακών σχέσεων και νέο φυσικό και τεχνολογικό περιβάλλον εργασίας.

- Νέοι και αναδυόμενοι κίνδυνοι: Νέοι κίνδυνοι που προκύπτουν από τις αλλαγές στις συνθήκες εργασίας, υφιστάμενοι κίνδυνοι που ενισχύονται από αυτές και δυνητικοί νέοι κίνδυνοι που απαιτούν διερεύνηση.

- Νέα εργαλεία και δυνατότητες: Δυνατότητες που προκύπτουν από τις αλλαγές τόσο για τους υφιστάμενους, όσο και για τους νέους κινδύνους.

Ειδικότερα, η πρόεδρος του ΕΛΙΝΥΑΕ απαριθμεί τις παραμέτρους που οδηγούν στη μεταβολή των συνθηκών εργασίας, λέγοντας ότι αυτές είναι, κυρίως, η γήρανση του εργατικού δυναμικού, οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, οι νέες και ευέλικτες μορφές απασχόλησης, η πολυμορφία του εργατικού δυναμικού, το συναισθηματικό φορτίο, αλλά και η ανισορροπία εργασιακής και προσωπικής ζωής με συνεχή on-line εργασία.

«Οι νέες συνθήκες στο εργασιακό τοπίο έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων κινδύνων για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία, καθώς και την αύξηση υφιστάμενων κινδύνων, όπως είναι το στρες το τεχνοστρές, η εξουθένωση, οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, κτλ» διαπιστώνει η κ. Μπαρδάνη. Ωστόσο, υπογραμμίζει ότι η νέα εποχή, πέραν των νέων και αναδυόμενων κινδύνων, προσφέρει και νέα εργαλεία ή νέες δυνατότητες για την αντιμετώπιση τόσο αυτών, όσο και των υφιστάμενων κινδύνων, οι οποίοι δεν παύουν να είναι παρόντες στους χώρους εργασίας. Έτσι, σύμφωνα με την κ. Μπαρδάνη, νέες τεχνικές διαχείρισης, βελτιωμένοι κανονισμοί και πρότυπα ασφάλειας, νέες ασφαλέστερες τεχνολογίες μηχανημάτων και χημικών ουσιών, συνδυασμένα και υποστηριζόμενα από συνεχή και με σύγχρονα μέσα εκπαίδευση και κατάρτιση εργαζομένων, μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία.

Η συμβολή της εκπαίδευσης

Η πρόεδρος του ΕΛΙΝΥΑΕ χαρακτηρίζει την εκπαίδευση ως ένα σημαντικό εργαλείο για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία. «Τόσο οι δυνατότητες της τεχνολογίας, όσο και η τυποποίησή της, δίνουν σημαντικές ευκαιρίες στη νέα εποχή. Η περιστασιακή και κατά το δοκούν εκπαίδευση εργαζομένων στην Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική ούτε στην ποιότητα των γνώσεων, αλλά ούτε και στην κινητοποίηση. Απαιτείται πιστοποιημένη εκπαίδευση των εργαζομένων εξειδικευμένη και προσαρμοσμένη στα καθήκοντά τους» υποστηρίζει η κ. Μπαρδάνη, συμπληρώνοντας ότι, πέραν της εξ αποστάσεως και μέσω Η/Υ εκπαίδευσης, τα εργαλεία εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) μπορούν να έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία, καθώς επιτρέπουν την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων και τη βιωματική μάθηση.

«Θα πρέπει να τονιστεί ότι η ενσωμάτωση των βασικών αρχών ασφάλειας θα πρέπει να ξεκινήσει από τους νέους, προτού εκτεθούν σε παρωχημένες και ανασφαλείς εμπειρίες στους χώρους εργασίας. Για το λόγο αυτό, απαιτείται η ένταξη των βασικών αυτών αρχών συστηματικά και μέσω κατάλληλων προσεγγίσεων σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ώστε να ενισχυθεί η νοοτροπία πρόληψης» συμπληρώνει η κ. Μπαρδάνη.

Ο ρόλος του ΕΛΙΝΥΑΕ

Τις δράσεις, αλλά και το ρόλο του ΕΛΙΝΥΑΕ, αναλύει η πρόεδρος του Ινστιτούτου Ρένα Μπαρδάνη. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι το ΕΛΙΝΥΑΕ συμμετείχε εξαρχής στην ανάπτυξη των πρώτων OiRA στην Ελλάδα και είναι πάντοτε έτοιμο να ανταποκριθεί στην ανάπτυξη όποιων κλαδικών OiRA αποφασίσει το υπουργείο Εργασίας. Επίσης, αναπτύσσει συνεργασίες με φορείς του εξωτερικού για εξειδικευμένα λογισμικά (π.χ. με τη βρετανική Αρχή για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία - το HSE - για λογισμικό κουλτούρας ασφάλειας).

Πρόσφατα, όπως αναφέρει, το ΕΛΙΝΥΑΕ ανέπτυξε, σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πανεπιστήμιο (ΕΜΠ), ειδική εφαρμογή εικονικής πραγματικότητας για την εκτίμηση κινδύνου, που μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα, η οποία θα παρουσιαστεί στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία, στις 18-19 Νοεμβρίου. «Πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι συνήθως οι εφαρμογές αυτές είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένες σε συγκεκριμένες εργασίες και έχουν υψηλό κόστος ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό, παρά την ικανότητα του ΕΛΙΝΥΑΕ να σχεδιάζει τέτοια εργαλεία, αυτό δεν μπορεί να γίνεται a priori και σε ευρεία κλίμακα, αλλά απαιτείται συγκεκριμένο ενδιαφέρον από τους τελικούς χρήστες. Ξεκινώντας από το γενικό αυτό εργαλείο για την εκτίμηση κινδύνου, ανοίγουμε τη συζήτηση με τους χρήστες, για να καταγράψουμε το ενδιαφέρον και να κινηθούμε στοχευμένα προς αυτούς» τονίζει η κ. Μπαρδάνη και προσθέτει ότι το ΕΛΙΝΥΑΕ, ο φορέας των κοινωνικών εταίρων για τα θέματα της Υγείας και της Ασφάλειας στην Εργασία, επιδιώκει, σε συνεργασία με την πολιτεία, να συμβάλει σε έναν τέτοιο σχεδιασμό, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα και βοηθητικές δράσεις τόσο στην εκπαίδευση, όσο και στον κόσμο της εργασίας, αλλά και την κοινωνία ευρύτερα.

Σε ερώτηση σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες και θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση, η κ. Μπαρδάνη απαντά: «Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις στην Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία. Υπάρχουν συγκεκριμένες πρακτικές που μπορούν να υιοθετηθούν, αλλά η αποσπασματική εφαρμογή τεχνικών ή νομοθετικών μέτρων δεν μπορεί να αποφέρει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Απαιτείται μία συντονισμένη δράση με τη δέσμευση και την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων, προσαρμοσμένη στα δεδομένα της πατρίδας μας, με μακροχρόνιο ορίζοντα δράσης, που θα ξεκινά από την εκπαίδευση των νέων και θα καλύπτει όλο το φάσμα των παραγόντων που επηρεάζουν την κουλτούρα ασφάλειας».