Ρωσία: Η επιστροφή των πρώην καταδίκων που πολέμησαν στην Ουκρανία συνοδεύεται από έξαρση της βίας

Στις αρχές Αυγούστου, η αστυνομία στη βορειοδυτική Ρωσία κλήθηκε στον τόπο μιας μαζικής δολοφονίας. Στα απανθρακωμένα απομεινάρια δύο σπιτιών που είχαν πυρποληθεί ώρες νωρίτερα, βρήκαν τα καμένα, ακρωτηριασμένα πτώματα έξι κατοίκων της περιοχής.

Η είδηση της σφαγής συγκλόνισε το Derevyannoye, ένα χωριό 1.200 κατοίκων. Αυτό που συγκλόνισε περισσότερο ήταν η ταυτότητα του ενός από τους δύο υπόπτους για το έγκλημα: ένας κατ' εξακολούθηση παράνομος που απελευθερώθηκε από φυλακή υψίστης ασφαλείας για να πολεμήσει στην Ουκρανία.

Ο Ιγκόρ Σοφόνοβ μπαινόβγαινε στη φυλακή για 20 χρόνια μέχρι τη στιγμή που εντάχθηκε στην Storm Z, μια μονάδα καταδίκων που δημιουργήθηκε για να ενισχύσει την πολεμική επιχείρηση της Ρωσίας. Αν αυτός και άλλοι συμπολεμιστές του επιβίωναν για να ολοκληρώσουν τα εξάμηνα συμβόλαιά τους, θα εξασφάλιζαν την ελευθερία τους μέσω ενός μυστικού προγράμματος με τις ευλογίες της προεδρικής αμνηστείας.

Στα τέλη Ιουλίου, ο Σοφόνοβ ταξίδεψε για να μείνει με την αδελφή του σε ένα χωριό 30 λεπτά με το αυτοκίνητο από το Derevyannoye. Ένα βράδυ δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από έναν φίλο με τον οποίο είχε εκτίσει ποινή στη φυλακή, δήλωσε η μητέρα του. Ο φίλος του ζήτησε να έρθει στο Derevyannoye, σύμφωνα με την ίδια, και να φέρει λίγο ποτό.

Εκείνη τη νύχτα με τον φίλο του στη φυλακή, την 1η Αυγούστου, ο Sofonov άρχισε να πίνει πολύ. Γύρω στις 2 τα ξημερώματα, είπαν οι κάτοικοι, οι δύο άνδρες εισέβαλαν σε ένα σπίτι στο Derevyannoye, μαχαίρωσαν και σκότωσαν τον ιδιοκτήτη και τον πατέρα του όταν προσπάθησαν να αποκρούσουν τους εισβολείς.

Στη συνέχεια μπήκαν σε ένα δεύτερο σπίτι όπου έμενε μια γνωστή τους γυναίκα και συνεπλάκησαν με τον σύζυγό της. Σύμφωνα με άτομο που γνωρίζει τους φακέλους της υπόθεσης, ο Sofonov φώναζε ότι όλοι όσοι ζούσαν στο σπίτι ήταν «ukropy», ένας υποτιμητικός όρος για τους Ουκρανούς. «Πρέπει να καθαρίσουμε το μέρος», είπε, χρησιμοποιώντας στρατιωτική ορολογία. Οι ερευνητές δήλωσαν ότι οι άνδρες σκότωσαν τέσσερις ανθρώπους σε αυτό το σπίτι, πριν βάλουν φωτιά και στα δύο σπίτια για να καλύψουν τα στοιχεία των εγκλημάτων τους.

Ο Σοφόνοβ επέζησε και επέστρεψε στη Ρωσία με το υπόλοιπο της ποινής του για διακίνηση ναρκωτικών να έχει διαγραφεί. Είναι μεταξύ των περίπου 30.000 στρατευμένων πρώην κρατουμένων, πολλοί από τους οποίους είχαν εκτίσει μεγάλες ποινές φυλάκισης για βίαια εγκλήματα, που επέστρεψαν στην πατρίδα τους για να κερδίσουν την ελευθερία τους.

Πολλοί γύρισαν τραυματισμένοι από τον πόλεμο, στον οποίο οι ελλιπώς εξοπλισμένες, αποκλειστικά από εγκληματίες μονάδες τους, όπως η Storm Z, χρησιμοποιούνταν συνήθως σε σχεδόν αυτοκτονικές επιθέσεις. Από την άλλη, υπάρχουν κάποιοι που βρίσκουν κάποια ευχαρίστηση από το αφήγημα του Κρεμλίνου που τους παρουσιάζει ως ήρωες που αξίζουν σεβασμό.

Στις κοινότητες σε ολόκληρη τη Ρωσία έχουν σημειωθεί δεκάδες εγκλήματα από αυτούς τους κατάδικους που επέστρεψαν, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η αμερικανική εφημερίδα Wall Street Journal. Ακτιβιστές για τα δικαιώματα δήλωσαν ότι δεκάδες άλλα δεν έχουν αναφερθεί.
Τα αδικήματα που διέπραξαν οι καταδικασθέντες στρατιώτες κινδυνεύουν να καταρρίψουν το αφήγημα του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν ότι ο πόλεμος προστατεύει τη Ρωσία από τους εχθρούς της.

Παραδοσιακά μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι κατάδικοι τροφοδοτούσαν τα στρατεύματα στους πολέμους.

Ο στρατός καταδίκων του Πούτιν έχει υποστεί βαριές απώλειες -πρώτα η ομάδα Βάγκνερ με επικεφαλής τον πρώην υπολοχαγό του Πούτιν Γιεβγκένι Πριγκόζιν και στη συνέχεια οι μονάδες του ίδιου του ρωσικού στρατού, οι οποίες σχηματίστηκαν αφού ο Πριγκόζιν επαναστάτησε κατά της στρατιωτικής ηγεσίας λίγο πριν από τον θάνατό του σε αεροπορικό δυστύχημα τον Αύγουστο.

Η ομάδα Βάγκνερ χρησιμοποίησε κατάδικους σε μονάδες που ρίχνονταν στη μάχη από διοικητές των οποίων η αδιαφορία για τις απώλειες σόκαρε ακόμη και τους πιο σκληροτράχηλους Ουκρανούς στρατιώτες. Πρώην μαχητές της ομάδας Βάγκνερ δήλωσαν ότι ο Πριγκόζιν υιοθέτησε μια πολιτική που ίσχυε επί Στάλιν, η οποία προέβλεπε την επιτόπου εκτέλεση όσων υποχωρούσαν.

Όταν ξεκίνησε η στρατολόγηση αιχμαλώτων, η εκστρατεία του Πούτιν στην Ουκρανία είχε σε μεγάλο βαθμό σταματήσει και ο στρατός του χρειαζόταν περισσότερους στρατιώτες. Το να προσφέρει στους κατάδικους την ελευθερία τους ήταν ένας τρόπος να διευρύνει τις στρατιωτικές δυνάμεις του χωρίς να διατάξει μια αντιδημοφιλή στρατικοποίηση περισσότερων εφέδρων.

Τον Ιούνιο, ο Πούτιν επιβεβαίωσε ότι απονέμει χάρη σε πρώην κατάδικους και αναγνώρισε ότι ορισμένοι υποτροπιάζουν εκ νέου. «Αυτό είναι αναπόφευκτο. Όμως οι αρνητικές συνέπειες είναι ελάχιστες», είχε δηλώσει.

Η Ρωσία δεν έχει επιβεβαιώσει τον συνολικό αριθμό των καταδίκων που στρατολογήθηκαν από την ομάδα Βάγκνερ και το υπουργείο Άμυνας, εντούτοις τα στοιχεία από την υπηρεσία φυλακών δείχνουν μείωση του συνολικού πληθυσμού των φυλακών της χώρας κατά περισσότερους από 35.000, το διάστημα μεταξύ Μαΐου 2022 και Ιανουαρίου 2023, την περίοδο κορύφωσης της στρατολόγησης της Βάγκνερ. Έκτοτε δεν έχει δημοσιεύσει τέτοια στοιχεία.

Τον περασμένο Νοέμβριο, το Κρεμλίνο ρωτήθηκε από δημοσιογράφους αν θα επανεξετάσει την πολιτική του να απονέμει χάρη σε ανθρώπους που έχουν καταδικαστεί για τα πιο φρικιαστικά εγκλήματα. Η πολιτική παραμένει αμετάβλητη, απάντησε ο εκπρόσωπος του Πούτιν Ντμίτρι Πεσκόφ. Είπε ότι οι άνδρες που απελευθερώνονται από τις φυλακές για να πολεμήσουν στην Ουκρανία «εξιλεώνονται για τα εγκλήματά τους στο πεδίο της μάχης με το αίμα τους».

Η απονομή χάριτος μπορεί επίσης να σημαίνει τη διαγραφή του ποινικού μητρώου των κατ' εξακολούθηση παραβατών. Η Όλγα Ρομάνοβα, επικεφαλής της ΜΚΟ για τα δικαιώματα των κρατουμένων Russia Behind Bars, δήλωσε ότι τα ρωσικά δικαστήρια αφαιρούν από τις βάσεις δεδομένων τα ποινικά μητρώα πολλών ανδρών που τους δόθηκε χάρη για να πολεμήσουν στην Ουκρανία.

Εάν διαπράξουν περισσότερα εγκλήματα, δεν δικάζονται ως κατάδικοι που υποτροπιάζουν, κάτι που σημαίνει ότι δεν μπορούν να τιμωρηθούν με το πλήρες γράμμα του νόμου. Και ορισμένοι λαμβάνουν πιο επιεική μεταχείριση από τους δικαστές επειδή υπηρέτησαν στην Ουκρανία.

Η έξαρση των εγκλημάτων φέρνει το ρωσικό κράτος σε δύσκολη θέση. Ο Πούτιν έχει εξυμνήσει τους Ρώσους άνδρες που πολεμούν στην Ουκρανία. Ο πόλεμος δίνει την ευκαιρία στους καταδικασθέντες εγκληματίες να φαίνονται ως οι απόλυτοι πατριώτες, με τα πορτρέτα τους να εκτίθενται σε τοπικά μουσεία αφιερωμένα στους ήρωες του πολέμου. Ορισμένοι καλούνται να δώσουν ομιλίες σε σχολεία της χώρας, περισσότερα από 60 από τα οποία έχουν μετονομαστεί προς τιμήν των στρατιωτών.

Μόλις οι καταδικασθέντες στρατιώτες επιστρέψουν στη Ρωσία, είναι ελεύθεροι να ζήσουν τη ζωή τους έχοντας εξασφαλίσει την αμνηστία. Οι περισσότεροι δυσκολεύονται να βρουν δουλειά και πολλοί αναζητούν τρόπους να πολεμήσουν ξανά στην Ουκρανία δηλώνοντας παρόντες σε μονάδες του υπουργείου Άμυνας, σύμφωνα με τη Γιάνα Γκέλμελ, ακτιβίστρια του Russia Behind Bars.

Δεν υπάρχει κανένα κυβερνητικό πρόγραμμα για την επανακοινωνικοποίησή τους ή την ομαλή μετάβασή τους στην πολιτική ζωή, σύμφωνα με την ίδια.

Οι στρατολογήσεις στις φυλακές ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 2022, όταν ο Πριγκόζιν, ένας επιχειρηματίας στον κλάδο της εστίασης που είχε εκτίσει εννέα χρόνια στη φυλακή κατά την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, υποσχέθηκε κυβερνητική χάρη στους κρατούμενους που θα πολεμούσαν στο πλευρό των τακτικών ρωσικών δυνάμεων για την ομάδα του Βάγκνερ στην Ουκρανία.

Όταν οι πρώτες φουρνιές καταδίκων επέστρεψαν από την Ουκρανία τον Ιανουάριο, ο Πριγκόζιν εξήρε τα κατορθώματά τους και δήλωσε ότι η κοινωνία θα πρέπει να τους αντιμετωπίζει με απόλυτο σεβασμό. «Σας είπα ότι χρειάζομαι τα εγκληματικά σας ταλέντα για να σκοτώσω τον εχθρό στον πόλεμο», είπε σε μια ομιλία που μεταδόθηκε από τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, καθώς στεκόταν στον διάδρομο προσγείωσης δίπλα σε ένα στρατιωτικό αεροσκάφος που μετέφερε τους άνδρες στην πατρίδα τους. «Τώρα αυτά τα εγκληματικά ταλέντα δεν χρειάζονται».

Μέχρι τον Ιούνιο, λίγο πριν από τον θάνατό του, ο Πριγκόζιν είχε δηλώσει ότι 32.000 από τους κατάδικους που είχε προσλάβει η Βάγκνερ είχαν επιστρέψει στη Ρωσία, με τα μητρώα τους να έχουν σβηστεί, ενώ το υπουργείο Άμυνας είχε αρχίσει να αυξάνει τη δική του στρατολόγηση κρατουμένων σε φυλακές.

Ο Σοφόνοφ ο οποίος κατηγορείται για τις δολοφονίες στο Derevyannoye, υπέγραψε για να πολεμήσει τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, όταν εκπρόσωποι του υπουργείου Άμυνας επισκέφθηκαν τη φυλακή της Αγίας Πετρούπολης, όπου είχε εκτίσει εννέα μήνες από την ποινή της τετραετούς φυλάκισης με την κατηγορία της διακίνησης ναρκωτικών.

Η μητέρα του είχε αντιταχθεί στην απόφαση του γιου της να πολεμήσει. «Του είπα: ξέρεις ότι αυτό είναι εισιτήριο δίχως επιστροφή; Είπε ναι, αλλά είναι ακόμα καλύτερο από το να κάθεσαι στη φυλακή», είχε δηλώσει σε συνέντευξή της.

Οι κατάδικοι είναι το χαμηλότερο σκαλοπάτι στη στρατιωτική ιεραρχία της Ρωσίας και υποβάλλονται συστηματικά σε καψόνια. Υπάρχει αυστηρή πειθαρχία -όσοι πίνουν, παίρνουν ναρκωτικά ή συλλαμβάνονται να προσπαθούν να λιποτακτήσουν εκτελούνται, λένε πρώην μαχητές. Αιχμάλωτοι νεοσύλλεκτοι της Storm Z, από τους οποίους πήρε συνέντευξη στην Ουκρανία η Wall Street Journal, δήλωσαν ότι τους έδωσαν τουφέκια από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και τους πέταξαν σε επιθέσεις εναντίον καλά θωρακισμένων ουκρανικών θέσεων.

Ένας πρώην στρατιώτης της ομάδας Βάγκνερ είπε ότι ένα μέλος της ποινικής του μονάδας του ξυλοκοπήθηκε άγρια τον Δεκέμβριο, δέθηκε σε ένα δέντρο και αφέθηκε να παγώσει μέχρι θανάτου μετά από διαμάχη με έναν αξιωματικό. Ο ίδιος δήλωσε ότι είδε άλλους να πυροβολούνται επειδή αρνήθηκαν διαταγές.

Οι κατάδικοι είναι επίσης συνένοχοι σε εγκλήματα πολέμου. Ο πρώην στρατιώτης της Βάγκνερ έδωσε λεπτομερή αναφορά για μια σφαγή αμάχων που -όπως είπε-, διεξήγαγε η μονάδα του στην πόλη Soledar μετά την κατάληψή της από τους Ρώσους. «Μας αποκαλούσαν σκυλιά», είπε για τους διοικητές του. Ο ίδιος διέφυγε τον Ιανουάριο και κρύβεται στα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη.

Για πολλούς, η προσφορά χρημάτων και αμνηστίας υπερίσχυε του φόβου του θανάτου. Ένας μαχητής της Storm Z δήλωσε ότι λάμβανε μισθό 70.000 ρούβλια το μήνα, διπλάσιο του μέσου μισθού στη δική του περιοχή. «Είχα μια επιλογή: να σαπίσω στη φυλακή άλλα οκτώ χρόνια ή να προσπαθήσω να επιβιώσω έξι μήνες στην Ουκρανία. Επέλεξα το δεύτερο», δηλώνει.

Η Ρομάνοβα από το Russia Behind Bars δήλωσε ότι, καθώς τα εγκλήματα που διαπράττουν οι κατά συρροή παραβάτες αυξάνονται, η κυβέρνηση προσπαθεί να εμποδίσει τους καταδικασμένους νεοσύλλεκτους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Τον Σεπτέμβριο, ο επικεφαλής της επιτροπής άμυνας του ρωσικού κοινοβουλίου, Αντρέι Καρταπόλοφ, δήλωσε ότι η στρατολόγηση από το υπουργείο Άμυνας είναι «μια συνεχής διαδικασία» και ότι τα μέλη της υπηρεσίας θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους μόνο όταν τελειώσει ο πόλεμος. Οι καταδικασθέντες που στρατολογήθηκαν από το υπουργείο Άμυνας από τον περασμένο Απρίλιο, δήλωσαν ότι αναγκάστηκαν να ανανεώσουν συμβάσεις που επρόκειτο να λήξουν μετά από έξι μήνες.

Η μητέρα του Σοφόνοβ δήλωσε ότι άνδρες όπως ο γιος της δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουν αφεθεί ελεύθεροι από τη φυλακή. «Αν καταλήξουν στην Ουκρανία, θα πρέπει να μείνουν εκεί μέχρι το τέλος», σημειώνει.