Τι μας διδάσκει η περίπτωση της Πορτογαλίας

Η Ελλάδα και η Πορτογαλία υπήρξαν για δεκαετίες οι δύο φτωχότερες χώρες της Ε.Ε. Η κρίση τις βρήκε σε προγράμματα διάσωσης με ανάλογα προβλήματα, όπως τριπλά ελλείματα, πτώση διεθνούς ανταγωνιστικότητας, εκτίναξη εισαγωγών, μη ανταγωνιστικό κόστος εργασίας (υψηλότερο από χώρες με ισχυρότερη βιομηχανία) και πολλά διοικητικά εμπόδια. Κάπου εδώ σταματούν όμως οι ομοιότητες, μιας και η κρίση ανέδειξε τις διαφορές στη μεταρρυθμιστική λογική των χωρών.

Η σύγκριση δεν περιορίζεται στο γεγονός ότι η Πορτογαλία κέρδισε ξεκάθαρα το στοίχημα της ιδιοκτησίας των διαρθρωτικών αλλαγών, ενώ στην Ελλάδα η μεταρρυθμιστική ανατροπή παραμένει ορατός κίνδυνος.

Ούτε στο ότι η Πορτογαλία εξήλθε του προγράμματος ένα χρόνο νωρίτερα ενώ στην Ελλάδα χρειάστηκαν επιπλέον δυο προγράμματα, αλλά και κίνδυνο ενός Grexit. Ούτε φυσικά στην εποπτεία από τον ESM ως το 2026 για την Πορτογαλία, έναντι του 2060 στην Ελλάδα.

Η δημοσιονομική προσπάθεια στην Πορτογαλία ήταν μικρότερη γιατί (εκτός των άλλων) υλοποίησε πολιτικές που ανέδειξαν τη μεταποίηση και την εξωστρέφεια σε οχήματα ανάπτυξης και νέων θέσεων εργασίας. Η σύγκριση φωτίζει τα μαθήματα που δεν έχει ακόμα εμπεδώσει η Ελλάδα, μιας και η έξοδος από τα μνημόνια δεν συνεπάγεται αυτοματοποιημένη ανάπτυξη.

Μάθημα 1: Ισχυρή οικονομία προϋποθέτει ισχυρή βιομηχανία. Η Πορτογαλία στηρίζει τη βιομηχανική βάση (12,5% του ΑΕΠ το 2017), ενώ η Ελλάδα συνεχίζει να βιώνει έλλειψη πολιτικών για την αντιστροφή της αποβιομηχάνισης (μόλις στο 9,4% του ΑΕΠ). Αυτό αναδεικνύει το αναπτυξιακό κόστος που έχει η επιλογή να παραμελείς τη βιομηχανική βάση παρά τις εξαγγελίες παραγωγικής «ανασυγκρότησης».

Μάθημα 2: Η μικρή εσωτερική αγορά δεν είναι πρόβλημα, όταν αξιοποιούνται οι μεγάλες εξαγωγικές ευκαιρίες της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Η Πορτογαλία έγινε περισσότερο εξωστρεφής (€55 δισ. το 2017 με €29 δισ. στην Ελλάδα, έναντι €38,8δις και €21,3δις το 2008). Όμως, οι προορισμοί χαμηλότερου τιμοκαταλόγου (πχ Βραζιλία, Αγκόλα, κτλ) δεν αποτέλεσαν στόχους, παρά τις παραδοσιακές σχέσεις. Επικεντρώθηκε κατά 75% στην Ε.Ε. εξάγοντας βιομηχανικά προϊόντα υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και τιμής (πχ αυτοκίνητα, μηχανήματα, μεταποιημένα μέταλλα, κτλ). Σε αντίθετη κατεύθυνση η Ελλάδα, μετατόπισε τις εξαγωγές εκτός Ε.Ε. (53% σήμερα, έναντι 43% ​​​​​.

Μάθημα 3: Απαιτείται συνεχής αναβάθμισης παραδοσιακών δραστηριοτήτων. Η Πορτογαλία δεν άφησε δραστηριότητες όπως η ένδυση / υπόδηση να ατονήσουν, έτσι το 7% των εξαγωγών προέρχεται από τον κλάδο αυτό έναντι 1,2% στην Ελλάδα. Επίσης, έχει μεγιστοποιήσει το πλεονέκτημα ύπαρξης δένδρων παραγωγής φυσικού φελλού.

Μάθημα 4: Οι σταθερές δουλειές συνδέονται με την παραγωγή και όχι με κατανάλωση. Ως αποτέλεσμα, σήμερα το 15,6% του πορτογαλικού πληθυσμού εργάζεται σε μεταποιητικές δραστηριότητες (κατά βάσει εξαγωγικές), έναντι 8% στην Ελλάδα και 13,8% στην ΕΕ. Ειδικά η απασχόληση στις μεταποιητικές ΜμΕ υπολείπεται κατά μόλις 13% σε σχέση με το 2008 έναντι 32% στην Ελλάδα.

Μάθημα 5: Πρώτα απλοποιείς το επενδυτικό περιβάλλον και μετά σε προσέχουν οι επενδυτές. Η Πορτογαλία έκανε κεντρική μεταρρυθμιστική επιλογή τη βελτίωση των επιδόσεων σε διεθνείς δείκτες επενδυτικής ανταγωνιστικότητας. Στο δείκτη Doing Business η Ελλάδα παρουσιάζει μεν βελτίωση από τη θέση 96 το 2008, στην 72η το 2018, όμως η Πορτογαλία ανέβηκε από την 48η στην 34η θέση. Στο δείκτη WEF, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 57η θέση ενώ η Πορτογαλία στην 34η. Η συγκριτική αξιολόγηση υποστηρίζει τις μεταρρυθμιστικές επιτυχίες της Πορτογαλίας, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στους μέσους ευρωπαϊκούς όρους.

Μάθημα 6: Περιορίζοντας το μη μισθολογικό κόστος, στηρίζεις τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Στην Πορτογαλία ο ΕΦΚ στη μεσαία τάση ηλεκτρικής ενέργειας είναι πέντε φορές μικρότερος του αντίστοιχου ελληνικού. Επίσης, οι ασφαλιστικές εισφορές παραμένουν χαμηλότερες (στον εργαζόμενο 11% έναντι 16% στην Ελλάδα και στον εργοδότη 23,75% έναντι 26,06%).

Η εικόνα των χωρών έχει πλέον διαφοροποιηθεί με τα παραγωγικά μεγέθη να έχουν αντιστραφεί σε βάρος της Ελλάδας. Στην Πορτογαλία το ΑΕΠ συρρικνώθηκε μεν κατά 8% το 2008-13 όμως μέχρι το 2017 είχε σχεδόν ανακτηθεί. Η Ελλάδα συνεχίζει με 25% συρρίκνωση, χωρίς ρεαλιστική στρατηγική εξωστρέφειας και χωρίς βιομηχανική πολιτική που θα φέρει τη μεταποίηση στο 12% του ΑΕΠ μέσα σε λίγα χρόνια. Η εμπειρία της Πορτογαλίας δείχνει πώς μια μικρή και περιφερειακή χώρα βρίσκει βηματισμό ακόμα και μέσα σε κρίσεις.

*Ο Γιώργος Ξηρογιάννης είναι Διευθυντής Βιομηχανίας, Αναπτυξιακών Πολιτικών και Δικτύων, ΣΕΒ