Το στοίχημα της μεγέθυνσης και η επιτυχία της Πορτογαλίας
Σήμερα, βγαίνοντας από τα μνημόνια, μπορούμε να πούμε πως βγαίνουμε και από την κρίση; Ποια είναι τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά αυτής της εξόδου; Συγκρίνοντας την Ελλάδα με άλλες χώρες που μπήκαν σε πρόγραμμα διάσωσης, μοιραία, αντανακλάται και η διαφορετική προσέγγιση κάθε χώρας, και οι μεγάλες διαφορές ως προς τα αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, η περίπτωση της Πορτογαλίας όπως διεξοδικά αναλύθηκε στο πρόσφατο Special Report του ΣΕΒ, δείχνει πως μια μικρή, φτωχή, χώρα μπορεί να βρει το βηματισμό της και μέσα σε βαθιά κρίση. Έτσι σήμερα, η Ελλάδα συνεχίζει να βιώνει έλλειψη πολιτικών για την αντιστροφή της αποβιομηχάνισης, σε αντίθεση με την Πορτογαλία η οποία εξερχόμενη των προγραμμάτων προσαρμογής καταγράφει μια ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης και βελτίωση της εξωστρέφειας. Σε αυτή την εξέλιξη έχουν συμβάλει τα μέγιστα οι πολιτικές παραγωγικής μεγέθυνσης των μικρότερων επιχειρήσεων: Αυξήθηκε η παραγωγικότητα κατά 6% (όταν στην Ελλάδα, με τις συνεχιζόμενες πολιτικές διατήρησης των μικρών και του ΕΣΠΑ, μειώθηκε κατά 12%), εδραιώθηκε η εμπιστοσύνη στους ισχύοντες κανόνες, βελτιώθηκε το επιχειρηματικό και επενδυτικό περιβάλλον και στη φορολογία, αν και παρεμφερής προς την Ελλάδα, βελτιώθηκε εντυπωσιακά η εισπραξιμότητα (άνοδος 9% και μάλιστα με χαμηλότερο ΦΠΑ όταν στην Ελλάδα η μείωση άγγιξε το 16%).
Το σχέδιο της Πορτογαλίας για τις ΜμΕ στηρίχθηκε στην απλοποίηση της φορολογίας (κυρίως του ΦΠΑ), στην προσαρμογή της χρηματοδότησης στις ανάγκες των επιχειρήσεων, στην απλοποίηση του επενδυτικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος (μέσα από την υιοθέτηση του κανόνα 1-in / 1-out ή και 2-out), στην καινοτομία. Απώτερος σκοπός όλων των προσπαθειών ήταν η ανταγωνιστική βελτίωση, η επιχειρηματική μεγέθυνση και οι εξαγωγές. Έτσι, η προστιθέμενη αξία των ΜμΕ περιορίστηκε μόνο κατά 4% μέσα στην κρίση. Η Ελλάδα συνεχίζει να ακολουθεί πολιτικές για το μικρό μέγεθος με αποτέλεσμα οι ΜμΕ να μην έχουν ακόμα ανακάμψει στα προ κρίσης επίπεδα. Η παραγόμενη προστιθέμενη αξία και η απασχόληση των ελληνικών ΜμΕ βρίσκονται 34% και 18.4% αντίστοιχα χαμηλότερα από ότι το 2008, και περίπου στα επίπεδα του 2013.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύνδεσης αναγκών των επιχειρήσεων με τη χρηματοδότηση είναι ο τρόπος σχεδιασμού και υλοποίησης του ΕΣΠΑ στην Πορτογαλία. Έχουν απομακρυνθεί από τη λογική των επιχορηγήσεων υπέρ της στήριξης μέσω άτοκου δανεισμού, συνδεδεμένο όμως με την ολοκλήρωση των επενδύσεων και την επίτευξη συμφωνημένων στόχων (πχ αύξηση απασχόλησης). Παράλληλα δημιουργήθηκαν δημόσια συστήματα εγγυήσεων (όπως το PME Crescimento) και άλλα όργανα χρηματοδότησης της ανάπτυξης (Instituição Financeira de Desenvolvimento). Παράλληλα, με ορθολογικές παρεμβάσεις, η (σχετικά υψηλή) φορολογία στην Πορτογαλία αξιοποιήθηκε για τη στήριξη των ΜμΕ και την προσέλκυση επενδύσεων. Ο ΦΠΑ απλοποιήθηκε περαιτέρω και δόθηκε η δυνατότητα πληρωμής του ΦΠΑ με την πληρωμή αντί για την τιμολόγηση σε πολλές ΜμΕ. Παράλληλα, μειώθηκε και η φορολογία ενώ ο κώδικας επενδύσεων του 2014 περιλάμβανε αυξήσεις σε φορολογικά κίνητρα, ειδικά με γνώμονα την απασχόληση και περιφερειακή ανάπτυξη. Στην καινοτομία, κουπόνια, διασυνδέσεις για ανταλλαγή τεχνογνωσίας και αυξημένη συμμετοχή ΜμΕ σε τεχνολογικά πρότζεκτς ενίσχυσαν ουσιαστικά τις ΜμΕ ενώ το πρόγραμμα 'COMPETE 2020' επενδύει στην έξυπνη ανάπτυξη με έμφαση στις προτεραιότητες της Έξυπνης Εξειδίκευσης. Επιπλέον, το πρόγραμμα «+ καινοτομία + βιομηχανία» δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του δημοσίου venture capital για την αύξηση των επενδύσεων σε παραδοσιακούς παραγωγικούς τομείς.
Η υποστήριξη των ΜμΕ αποτελεί μέρος μιας ενιαίας στρατηγικής που αποδίδει καρπούς. Οι ΜμΕ της Πορτογαλίας είναι σταθερά πιο παραγωγικές, συμμετέχουν κατά 27,4% στη διαμόρφωση του ΑΕΠ, έναντι 21,4% στην Ελλάδα, ενώ οι μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις συμμετέχουν σημαντικά στις εξαγωγές (57% έναντι 45% στην Ελλάδα). Χαρακτηριστική είναι η διαφορά στην προστιθέμενη αξία. Από κοινή αφετηρία, στην Πορτογαλία, μειώθηκε μόνο κατά 4%, κυρίως λόγω των μεσαίων επιχειρήσεων που συγκράτησαν την πτώση. Στην Ελλάδα, η προστιθέμενη αξία βρίσκεται 34% χαμηλότερα από ότι το 2008, και περίπου στα επίπεδα του 2013. Η απασχόληση και προσεγγίζει τα επίπεδα του 2008 με πρόβλεψη για περαιτέρω άνοδο και 70.000 νέες δουλειές σε ΜμΕ στη διετία. Και στις δυο χώρες επιβεβαιώνεται η αναλογική σχέση μεταξύ μεγέθους ΜμΕ και παραγωγικότητας.
Η απόκλιση, με αυξητικές τάσεις, Ελλάδας – Πορτογαλίας στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ΜμΕ, που ήδη καταγράφεται στην παραγωγική βάση των δυο χωρών, προμηνύει απειλητικά για το μέλλον. Όμως η Πορτογαλία αποτελεί και ένα παράδειγμα προς μίμηση. Μέσα στην κρίση, κατάφερε να βελτιώσει τους δείκτες παραγωγικότητας σε όλες τις κατηγορίες ΜμΕ, στηρίζοντας τον παραγωγικό ιστό και τη μεταποιητική της βάση. Οι πολιτικές για τις ΜμΕ που θα σχεδιάσουμε στην Ελλάδα πρέπει να έχουν ξεκάθαρους αναπτυξιακούς στόχους. Ένας κεντρικός είναι και η επιχειρηματική μεγέθυνση και η προσέγγιση με τις ευρωπαϊκές επιδόσεις μέσα από πολιτικές και εργαλεία για την εταιρική οργάνωση και διακυβέρνηση, την πρόσβαση σε γνώση και δεξιότητες, τη δυνατότητα ενσωμάτωση των τεχνολογικών εξελίξεων. Κλειδί είναι και η αξιοποίηση του ΕΣΠΑ και των σχετικών προγραμμάτων σε αυτή την κατεύθυνση. Αλλιώς, απλά θα μένουμε πίσω.
Ο Γιάννης Μητσός είναι Senior Advisor, Τομέας Βιομηχανίας, Αναπτυξιακών Πολιτικών και Δικτύων στον ΣΕΒ