«Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα»
«Εδώ δεν υφίσταται κράτος», «ατομιστές πολιτικοί μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από τους άλλους», «δημόσια διοίκηση που δεν μπορεί να φέρει εις πέρας (ακόμα και) τις πιο απλές λειτουργίες μιας κυβέρνησης – την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων, την επισκευή δρόμων», «μια οικονομική ελιτ αποφασισμένη, πάνω απ’ όλα, να προστατεύσει τα οικονομικά της προνόμια όποιο κι αν είναι το κόστος σε ότι αφορά την οικονομική υγεία της χώρας».
Αυτές είναι ορισμένες μόνο από τις συγκλονιστικά επίκαιρες διαπιστώσεις του Πολ Πόρτερ για την Ελλάδα, τις οποίες κατέγραψε πριν από σχεδόν 70 χρόνια.
Ο Πόρτερ ήταν δικηγόρος, δημοσιογράφος, κυβερνητικός αξιωματούχος και στέλεχος του Δημοκρατικού Κόμματος και βρέθηκε στην Ελλάδα μετά από εντολή του Αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν, προκειμένου να εξετάσει την οικονομική κατάσταση και τις συνθήκες στην Ελλάδα ώστε ο πρόεδρος να αποκτήσει μια εις βάθος εικόνα για την Ελλάδα. Στόχος της Αποστολής Πόρτερ ήταν η μελέτη των προβλημάτων και των αναγκών της Ελλάδας, ώστε να προσδιοριστεί το ύψος της απαιτούμενης αμερικανικής οικονομικής βοήθειας που απαιτούνταν για την ανόρθωση της χώρας και την αποτελεσματική αξιοποίησή της.
Η Αποστολή έφτασε στην Ελλάδα στις 18 Ιανουαρίου 1947 και παρέμεινε στη χώρα μέχρι τις 22 Μαρτίου. Για το μεγαλύτερο διάστημα της παραμονής του, μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου, ο Πόρτερ κρατούσε ημερολόγιο, στο οποίο κατέγραφε τις εντυπώσεις από τις συναντήσεις του με υπουργούς της κυβέρνησης και πολιτικούς, τραπεζίτες και μέλη του επιχειρηματικού κόσμου αλλά και από τα ταξίδια που πραγματοποίησε στην επαρχία όσο παρέμεινε του στην Ελλάδα.
Οι διαπιστώσεις του Πόρτερ για την Ελλάδα του 1947, όπως τις διαβάζουμε στο ημερολόγιο, την Έκθεση και τα άρθρα του, προκαλούν ανατριχίλα: όχι για το πώς ήταν η Ελλάδα τότε, αλλά για το πόσο επίκαιρες παραμένουν σήμερα, 70 χρόνια μετά.
«Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από τους άλλους. Είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για την εξουσία, ώστε δεν έχουν χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα».
«Είναι προφανές ότι αυτοί οι υπουργοί έχουν απορροφηθεί τόσο πολύ από τις καθημερινές κρίσεις και τα προσωπικά τους ζητήματα, που δεν έχουν το χρόνο για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό ακόμη και αν είχαν την ικανότητα».
«Κάθε οικονομική συζήτηση εμπλέκεται με την πολιτική φάση και καταλήγει κανείς να συμπεραίνει ότι η ανασυγκρότηση της Ελλάδας βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης για προσωπική εξουσία μεταξύ ενός μεγάλου αριθμού πολιτικών».
«...Είπε ότι ο Μάξιμος θα μου μιλούσε για το σχέδιο του να μειώσει τον αριθμό των υπουργών από 43 (συμπεριλαμβανομένων και των υφυπουργών) σε 15 συνολικά. Απάντησα ότι κατά την προσωπική μου άποψη η μείωση του αριθμού των υπουργών χωρίς συνακόλουθη μείωση του αριθμού των εργαζομένων σε κάθε υπουργείο ήταν προφανώς ανούσιο βήμα».
«Οι συζητήσεις με τον Μαρκεζίνη είχαν αρκετό ενδιαφέρον. Είναι ένας έξυπνος και φιλόδοξος μικρόσωμος άνδρας 37 ετών και προφανώς έχει απόλυτη αυτοπεποίθηση ότι ως τον Μάιο θα έχει αρκετούς βουλευτές ώστε να ηγηθεί της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Φάνηκε σίγουρος ότι στη συνέχεια θα μπορέσει να προκαλέσει μια κρίση κατά την οποία ο βασιλιάς θα αναγκαστεί να του δώσει εντολή για σχηματισμό νέας κυβέρνησης… Είναι αρκετά προφανές ότι με όλη αυτή η ίντριγκα στους κόλπους της σημερινής κυβέρνησης, η ελπίδα για πολιτική σταθερότητα μπορεί να κρύβεται σε νέες εκλογές υπό την αιγίδα πρέπουσας αρχής και ίσως με εξωτερική επίβλεψη. Αναρωτιέται κανείς για τον πατριωτισμό αυτών των ατόμων που απεργάζονται την ανατροπή μιας κυβέρνησης ενός μήνα περίπου, με δεδομένες τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες».
«Ο Δηλαβέρης, βουλευτής Πειραιώς και βιομήχανος πλακιδίων ήρθε το μεσημέρι. Έκανε την εξωφρενική δήλωση ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας δαπανούσε καθημερινά το τετραπλάσιο του εθνικού εισοδήματος. Υπέθεσα ότι εννοούσε το τετραπλάσια των εσόδων της κυβέρνησης, μολονότι κι αυτό είναι υπερβολή. Η αφελής λύση την οποία πρότεινε ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες να καλύψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού με απευθείας χρηματοδότηση της ελληνικής κυβέρνησης. Αν αυτό είναι ενδεικτικό της πολιτικής και οικονομικής σκέψης του μέσου βουλευτή, όντως δεν υπάρχει ελπίδα».
«Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει διοικητική δομή που να είναι, λόγω ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας και μόνο, τόσο απαράδεκτη. Απλούστατα, δεν είναι δυνατόν να βασιστεί κανείς ότι η δημόσια διοίκηση θα φέρει εις πέρας (ακόμα και) τις πιο απλές λειτουργίες μιας κυβέρνησης – την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων, την επισκευή δρόμων».
«Ο εκλιπών βασιλέας της Ελλάδας, Γεώργιος, στην πρώτη μας συνομιλία, είχε χαρακτηρίσει πολλούς κυβερνητικούς υπαλλήλους ως κομματόσκυλα και 'πολιτικούς του καφενείου' και είχε περιγράψει το σύνολο της δημόσιας διοίκησης ως κάποιου είδους συνταξιοδοτικό σύστημα για πολιτικούς εγκάθετους».
«Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά εκτεταμένη, κακοπληρωμένη και αποθαρρυμένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός εντελώς συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάρη στα οποία μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από το βασικό μισθό τους. Το αποτέλεσμα είναι απόλυτη αποδιοργάνωση».
«Σήμερα, η ελληνική εμπορική ναυτιλία βρίσκεται σε άνθηση και οι εφοπλιστές καρπώνονται τα κέρδη. Όμως, η χρεοκοπημένη ελληνική κυβέρνηση δεν απολαμβάνει κανένα όφελος από όλον αυτό τον πλούτο. Οι αποδοχές των ναυτικών εξακολουθούν να εισρέουν στη χώρα, αλλά τα κέρδη των πλοιοκτητών παραμένουν, στην πλειονότητά τους, στο εξωτερικό».
«Επίσης, πίσω από την κυβέρνηση υπάρχει μια μικρή εμπορική και τραπεζική κλίκα της οποίας ηγείται ο Πεσματζόγλου, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, που είναι πανούργος και αποτελεσματικός παίχτης. Αυτή η κλίκα είναι αποφασισμένη, πάνω απ’ όλα, να προστατεύσει τα οικονομικά της προνόμια όποιο κι αν είναι το κόστος σε ό,τι αφορά την οικονομική υγεία της χώρας. Τα μέλη της θέλουν να διατηρηθεί ένα φορολογικό σύστημα που είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους».
«Μια άλλη, ακόμη πιο ύπουλη μορφή πίεσης θα ασκηθεί στα μέλη της Αποστολής. Η ομάδα πίεσης της καλής κοινωνίας –οι κομψοί κοσμοπολίτες που έχουν έδρα τους στις Κάννες, στο Σεν Μόριτς και στην αθηναϊκή Πλατεία Κολωνακίου- θα ενεργοποιηθεί. Πολλοί από αυτούς είναι γοητευτικοί άνθρωποι που μιλούν εξαιρετικά αγγλικά και θα αδημονούν ειλικρινά να παρέχουν κάθε δυνατή βοήθεια στην Αμερικανική Αποστολή. Εντούτοις, θα αποπειραθούν να προσεταιριστούν την Αποστολή και να την μετατρέψουν σε ένα ακόμα εργαλείο διασφάλισης των προνομίων τους».
«Ακόμη θυμάμαι ένα εντυπωσιακό δείπνο το οποίο παρέθεσε προς τιμήν μου ένας κορυφαίος τραπεζίτης στο πολυτελές αθηναϊκό διαμέρισμά του. Οι τρεις σερβιτόροι φορούσα λιβρέες, τα κρασιά που προσφέρθηκαν ήταν θεσπέσια και το φαγητό ήταν εκπληκτικά καλό. Ένας από τους συνδαιτυμόνες μας, εκστασιασμένος, επαινούσε τις ομορφιές που προσφέρει το υποβρύχιο ψάρεμα. Η αντίθεση ανάμεσα στο λουκούλλειο γεύμα και στα παιδιά που λιμοκτονούν στους δρόμους απλούστατα παραήταν σκληρή».
«Υφίσταται ευρύτατη ανισομέρεια στο επίπεδο ποιότητας ζωής και εισοδημάτων σε ολόκληρη την Ελλάδα. Κερδοσκόποι, δηλαδή έμποροι, καιροσκόποι και μαυραγορίτες, ευημερούν και ζουν πολυτελώς, πρόβλημα το οποίο καμιά κυβέρνηση δεν αντιμετώπισε σοβαρά. Την ίδια στιγμή, οι λαϊκές μάζες μετά βίας επιβιώνουν».
«... Είναι αξιοσημείωτο ότι η λειτουργία της συγκεκριμένης επιχείρησης επιβαρύνεται με 30 διαφορετικούς φόρους».
«Ο Ζίγδης, της UNRRA, επισήμανε ότι το δίλημμα δεν ήταν «ή Ελντοράντο ή αενάως φτώχεια» και, αφού διατύπωσε τη δική του ανάλυση της γεωργίας, της ναυτιλίας και της βιομηχανίας, πρότεινε τη λύση ότι ο ορυκτός πλούτος ήταν η πραγματική ελπίδα για το μέλλον της Ελλάδας».
«Ο Δοξιάδης ήρθε το πρωί για να συζητήσουμε το δικό του κομμάτι του σχεδιασμού ανοικοδόμησης. Σκέφτεται ως κλασικός πολεοδόμος, αλλά είναι από τους πιο ικανούς τεχνοκράτες με τους οποίους έχω μιλήσει. Μολαταύτα, όταν θέτεις το πρόβλημα του προϋπολογισμού σε οποιανδήποτε έξυπνο Έλληνα, η μόνη λύση που βρίσκει είναι η συνδρομή των ξένων ώστε να επωμιστούν το κόστος του στρατιωτικού κατεστημένου της χώρας».
«Όσο μπορούσα να διακρίνω, η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε κατ’ ουσίαν άλλη πολιτική εκτός από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια ώστε να διατηρήσει την εξουσία, απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδας κατά τον πόλεμο».
Το ημερολόγιο, η Έκθεση Πόρτερ και το άρθρο του Π. Πόρτερ στο Collier’s περιλαμβάνονται στο βιβλίο «ΖΗΤΕΙΤΑΙ: ΕΝΑ ΘΑΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Ημερολόγιο ενός προεδρικού απεσταλμένου, 20 Ιανουαρίου - 27 Φεβρουαρίου 1947», Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις.